Ławeczka M. Skłodowskiej - Curie i panorama naturalnej doliny rzeki nizinnej

Przed gmachem Zespołu Szkół Chemicznych we Włocławku posadowiona jest ławka z rzeźbą Marii Skłodowskiej-Curie, patronki szkoły.

Lilak pospolity (Syringa vulgaris) to okazały, wieloletni krzew ozdobny z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), pochodzący z Bałkanów. W Polsce znany jest głównie jako bez, choć nie należy do rodzaju Sambucus, z którym często bywa mylony. Lilak zakwita w maju, tworząc gęste wiechy drobnych, rurkowatych kwiatów o intensywnym, słodkim zapachu. Naturalnie przyciąga zapylacze – pszczoły, motyle i trzmiele.
Najlepiej rośnie na słonecznych stanowiskach, w glebach żyznych, umiarkowanie wilgotnych, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Jest stosunkowo odporny na mróz, jednak młode rośliny lub bardziej wrażliwe odmiany warto osłaniać na zimę przy pomocy agrowłókniny. Lilak nie toleruje gleb zbyt suchych, podmokłych ani ubogich w składniki odżywcze.
Kwiaty lilaka występują w różnych odcieniach fioletu, różu, a nawet bieli. Istnieje wiele odmian ozdobnych, w tym formy o kwiatach pełnych lub silniej pachnących. Co ciekawe, lilak pospolity bywał sadzony przy szkołach i domostwach jako symbol odradzającego się życia i wiosny. Jego kwiaty można wykorzystywać do produkcji naturalnych perfum.
Zapraszamy do odwiedzenia naszej ścieżki edukacyjnej, gdzie wiosną można poczuć zapach lilaka i zobaczyć jego niezwykłe kwiatostany z bliska!

Oczeret jeziorny (Schoenoplectus lacustris, dawniej: Scirpus lacustris) to wieloletnia roślina wodna z rodziny ciborowatych (Cyperaceae). Występuje powszechnie na terenie całej Polski – rośnie w strefie przybrzeżnej jezior, stawów, rowów melioracyjnych i wolno płynących rzek. Preferuje podłoże muliste i wilgotne, częściowo zanurzone w wodzie.
Roślina wyróżnia się charakterystycznymi, wysokimi (do 250 cm) łodygami o walcowatym przekroju i ciemnozielonym kolorze. Liście są zredukowane do pochew u nasady łodygi. Kwiaty są niepozorne – zebrane w brunatne kłoski, które tworzą luźną wiechę osadzoną bocznie pod szczytem łodygi. Kwitnienie przypada na okres od czerwca do sierpnia.
Oczeret jest rośliną błotną – typową dla szuwaru oczeretowego, który odgrywa istotną rolę w ochronie środowiska: stabilizuje brzegi, zmniejsza erozję, wychwytuje nadmiar biogenów i poprawia jakość wody. Jego gęste kępy są także miejscem lęgowym i schronieniem dla wielu zwierząt wodnych i ptaków.
Oczeret był wykorzystywany już w starożytności – jego łodygi służyły do wyplatania mat, koszy, a nawet dachów. Obecnie bywa sadzony w sztucznych zbiornikach i oczyszczalniach ścieków jako naturalny filtr biologiczny; należy do grupy roślin bioindykatorowych – jego obecność świadczy o dobrym stanie ekosystemu wodnego.

Gołąb miejski (Columba livia f. urbana) jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych mieszkańców miast, choć jego historia sięga daleko poza granice miejskich placów. Pochodzi od gołębia skalnego (Columba livia), który żył na klifach i skalistych wybrzeżach Europy, Azji i Afryki Północnej. Udomowiony przez człowieka już kilka tysięcy lat temu, stał się wiernym towarzyszem, a z czasem – symbolem życia miejskiego.
W ekosystemie miasta gołębie pełnią funkcje, które nie zawsze dostrzegamy. Żywią się ziarnami, nasionami, a także resztkami jedzenia pozostawionymi przez ludzi, dzięki czemu przyczyniają się do ograniczania odpadów organicznych. Dla wielu drapieżników – sokołów wędrownych, jastrzębi czy srok – są ważnym źródłem pożywienia, przez co wspierają równowagę biologiczną w środowisku zurbanizowanym.
Gołębie wyróżniają się niezwykłą zdolnością orientacji. W badaniach wykazano, że potrafią wracać do swojego gniazda z odległości setek kilometrów, korzystając z magnetycznego pola Ziemi, zapachu powietrza oraz położenia słońca. Dzięki tej umiejętności wykorzystywano je niegdyś jako gołębie pocztowe, przekazujące wiadomości w czasach, gdy nie istniały jeszcze nowoczesne środki komunikacji.
Choć często postrzegane są jako uciążliwe, ich obecność to także świadectwo adaptacji przyrody do warunków tworzonych przez człowieka. Gołębie potrafią gniazdować w szczelinach budynków, w parkach czy na mostach – tam, gdzie odnajdują choć odrobinę przestrzeni i pożywienia. W wielu miastach prowadzi się dziś programy monitorowania ich populacji, by zachować równowagę między dobrostanem zwierząt a potrzebami mieszkańców.
Gołębie miejskie są więc nie tylko symbolem miejskiego pejzażu, ale też przypomnieniem, że nawet w najbardziej betonowych zakątkach natura potrafi znaleźć dla siebie miejsce i rytm życia.

Ryby rzeki Wisły

Przy moście znajduje się kilka wspaniałych kamienistych ostróg. To bankowe łowiska białorybu (inaczej biała ryba – określenie używane głównie przez wędkarzy odnoszące się do ryb słodkowodnych spokojnego żeru (planktonożernych), w zasadzie wyłącznie karpiowatych), jak i drapieżników. Gdy spojrzycie na wodę nieco dalej od brzegu, zobaczycie, że w wielu miejscach nurt marszczy się i załamuje. To tak zwane rafki o nierównym, kamienistym dnie. Łowiska te powinni odwiedzić spiningiści, którzy mogą tu zapolować na wszystkie wiślane drapieżniki. Niestety, rafki są poza zasięgiem rzutu z brzegu, tak więc niezbędna jest łódź. Między rafkami a brzegiem rzeka zwykle przyspiesza i wymywa głębokie rynny. W nich można zasadzić się z ciężką gruntówką na brzany, klenie i jazie. Często przyłowem będą wielkie leszcze, płocie i krąpie, a nawet certy.

Fot. Leszcz (Abramis brama)

Czyściec wełnisty jest niewysoki, gdyż dorasta do ok. 20-30 cm (w czasie kwitnienia do ok. 50 cm) ale mocno rozrasta się na boki, w krótkim czasie tworząc gęsty, zwarty kobierzec liści. A są one wyjątkowo piękne - szerokie, gęsto pokryte srebrzystobiałym, miękkim kutnerem i częściowo zimozielone. Liście w dotyku są delikatne, miękkie i niemal pluszowe (zwyczajowa angielska nazwa czyśćca - lamb`s-ear - jagnięce ucho dobrze oddaje ich charakter). Dzięki gęstemu kutnerowi mają niezwykły, srebrzysto-biało-zielony kolor, dlatego są największą ozdobą rośliny.

Ekosystemy rzeczne mają wyjątkowy charakter, a ich przybrzeżne strefy należą do najbardziej biologicznie aktywnych i funkcjonalnych części całej doliny rzecznej. W miejscach, gdzie woda styka się z lądem, zachodzi intensywna wymiana materii i energii – są to obszary ogromnego znaczenia ekologicznego. Jednym z kluczowych elementów tego środowiska jest roślinność szuwarowa: trzciny, pałki wodne, turzyce i inne rośliny błotne. Dzięki rozbudowanemu systemowi korzeniowemu rośliny te stabilizują brzegi rzeki, ograniczając erozję. Jednocześnie pochłaniają nadmiar biogenów, takich jak azot i fosfor, chroniąc ekosystem przed eutrofizacją.
W płytkiej wodzie rozwijają się rośliny zanurzone i pływające – np. rdestnice czy osoki – które produkują tlen, zapewniają schronienie i miejsce do rozmnażania dla licznych organizmów. Osady denne, choć często niedostrzegalne, są kluczowym siedliskiem dla bezkręgowców wodnych: larw chruścików, ochotek, ślimaków czy pijawki. Dla ryb są to tarliska i miejsca wylęgu, a dla płazów i gadów – cenne kryjówki.
Brzeg rzeki to także przestrzeń dla wielu ptaków – od kaczek i łysek, po czaple i zimorodki. Korzystają one z bogatej bazy pokarmowej i gniazdują w gęstwinie roślinności. Z kolei ssaki, takie jak wydry czy bobry, modyfikują środowisko, tworząc nowe siedliska. Nawet martwe drewno niesione przez wodę pełni funkcję – zatrzymuje osady, zmniejsza prędkość nurtu i staje się schronieniem dla ryb.
Wszystkie te elementy są ze sobą powiązane i tworzą złożoną sieć zależności. Ochrona ekosystemów przybrzeżnych to nie tylko dbałość o dziką przyrodę – to również troska o jakość wody, stabilność hydrologiczną i bezpieczeństwo ludzi mieszkających w dolinach rzecznych.

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 w dolinach rzek – ochrona siedlisk i gatunków

Stojąc w tym punkcie warto pamiętać, że obszar doliny Wisły znalazł się w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Na odcinku przylegającym do Bulwarach im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we Włocławku i doliny rzeki Zgłowiączki występują 2 obszary Natura 2000.

Bez czarny (Sambucus nigra L.), znany też jako dziki bez, bez lekarski, bzina czy bzowina, to krzew lub niewielkie drzewo z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae). Osiąga zwykle od 5 do 10 metrów wysokości, rzadko więcej. Młoda kora ma kolor zielony, później staje się szarobrązowa i pokrywa się przetchlinkami oraz spękaniami. Bez kwitnie wiosną– jego białe, pachnące, promieniste kwiaty tworzą baldachogrona o średnicy 10–20 cm. Latem pojawiają się owoce– mięsiste, lśniące pestkowce w kolorze fioletowoczarnym, średnicy 6–8 mm, zawierające do 6 nasion.
Naturalny zasięg tej rośliny trudny jest do ustalenia– uprawiana była od tysięcy lat. Za pierwotny uznaje się obszar Europy zachodniej i południowo-zachodniej. Rośnie dziko na obrzeżach lasów, przy drogach, w parkach i ogrodach.
Wszystkie świeże części rośliny zawierają glikozydy cyjanogenne, takie jak sambunigryna i sambucyna. Substancje te są toksyczne dla ludzi i zwierząt, szczególnie w niedojrzałych owocach. Obróbka cieplna– np. gotowanie– eliminuje ich działanie trujące. Po przetworzeniu bez czarny staje się rośliną o szerokim zastosowaniu– w medycynie ludowej używano go do leczenia gorączki, przeziębień, kaszlu i chorób skóry. W starożytnym Egipcie stosowano go na oparzenia, a dziś wykorzystuje się go w produkcji syropów, soków, win i nalewek. W medycynie tradycyjnej ekstrakt z bzu wykorzystywany był w leczeniu cukrzycy.
Ciekawostka: Wierzono, że bez chroni przed złymi duchami– sadzono go przy domach jako roślinę ochronną.

Wśród trzcin i wysokich traw, przy stawach i strumieniach, można dostrzec drobne, błękitne owady o delikatnych skrzydłach – to pałątki, przedstawicielki ważek równoskrzydłych (Zygoptera). Choć często mylone z innymi ważkami, odróżnia je smuklejsza budowa, skrzydła złożone równolegle do ciała oraz oczy rozmieszczone po bokach głowy.
Pałątki należą do najbardziej precyzyjnych lotników w świecie owadów – potrafią zawisać w miejscu, skręcać w locie, a nawet latać do tyłu. Są drapieżnikami – zarówno jako larwy, jak i dorosłe formy żywią się innymi owadami. W stadium larwalnym, które trwa kilka miesięcy (czasem nawet lat), żyją w wodzie i polują na drobne bezkręgowce. Po przeobrażeniu stają się pełnoprawnymi, powietrznymi drapieżnikami.
Rozpoznanie gatunku pałątki wymaga uwagi – w Polsce występuje kilkanaście podobnych gatunków, m.in. pałątka pospolita (Coenagrion puella) i pałątka niebieskooka (Enallagma cyathigerum). Ich barwy mogą się różnić od błękitu po zieleń, a nawet róż – szczególnie u samic.
Pałątki są świetnymi bioindykatorami – ich obecność świadczy o czystym środowisku wodnym. Podczas godów samiec trzyma samicę za głowę, tworząc charakterystyczne serce – tzw. tandem. Ich skrzydła są tak cienkie, że przepuszczają światło i mogą mienić się kolorami.

W okolicach Włocławka Wisła i Zgłowiączka tworzą unikalny układ rzeczny, w którym spotykają się siedliska dużej rzeki i cieku nizinnego. Ta różnorodność sprawia, że region ma wysoką wartość przyrodniczą – uznaną i chronioną w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Dolina Dolnej Wisły objęta jest specjalną ochroną jako ważny korytarz ekologiczny i ostoja rzadkich gatunków.
W Wiśle żyją m.in. boleń, certa, sandacz, sum, kleń, jaź i leszcz. Niektóre z nich, jak certa i boleń, są gatunkami priorytetowymi w programie Natura 2000 – ich obecność świadczy o dobrej kondycji ekologicznej rzeki. Zgłowiączka, cieplejsza i płytsza, oferuje schronienie innym rybom: karasiom, wzdręgom, uklejom, a także szczupakom i okoniom, które preferują porośnięte brzegi i spokojny nurt.
Ryby te pełnią kluczowe role w ekosystemie: przetwarzają materię organiczną, wpływają na jakość wody i kontrolują populacje drobnych organizmów. Co więcej, są ważnym ogniwem łańcucha pokarmowego – żywią się nimi ptaki chronione przez Naturę 2000, takie jak rybitwy rzeczne, perkozy i zimorodki. Wisła w okolicach Włocławka stanowi także szlak migracyjny dla ryb wędrownych, choć tama we Włocławku ogranicza swobodę ich przemieszczania się – stąd znaczenie działań renaturyzacyjnych i przepławek.
Ochrona siedlisk wodnych i obecnych w nich gatunków wpisuje się w główne cele programu Natura 2000 – zachowanie różnorodności biologicznej i naturalnych procesów przyrodniczych. Ryby, choć często niewidoczne z brzegu, są nieodzownym elementem ekosystemów rzecznych i wskaźnikiem ich zdrowia.

Zderzenie dwóch rzek – ujście Zgłowiączki do Wisły

Wielka Wisła i Zgłowiączka. Co je łączy? Ujście! Stoisz w miejscu, gdzie Zgłowiączka wlewa swoje wody czyli uchodzi do Wisły - królowej polskich rzek. Jej walory przyrodnicze chronione są tutaj w ramach europejskiego programu Natura 2000, obejmującego obszar siedliskowy Włocławska Dolina Wisły oraz obszar ptasi Dolina Dolnej Wisły. Czy coś nas może tutaj zaciekawić? Owszem. Jeśli przyjdziesz tu wieczorem jest duża szansa, że zobaczysz płynącego tuż przy brzegu bobra europejskiego (Castor fiber). Pozwoli na siebie popatrzeć ale spłoszony szybko zanurkuje w wodzie klaskając przy tym na pożegnanie ogonem. Swego czasu bóbr zagalopował się dalej i wyruszył na spacer po ruchliwej ulicy Wyszyńskiego. Ogon bobra jest płaski, pokryty łuskami i dzięki niemu świetnie pływa. Ma też bardzo ostre zęby (siekacze), więc nigdy pod żadnym pozorem nie dotykaj go. Trzymaj też z daleka od bobra swojego psa, bo jego bóbr również może dotkliwie pokaleczyć.

Fot. Zgryzy bobrowe

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) to pospolita w Polsce roślina zielna należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae). Występuje na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, skrajach pól oraz w ogrodach jako roślina ozdobna i ziołowa. Osiąga wysokość od 30 do 70 cm, tworzy zwarte kępy dzięki silnie rozrastającym się podziemnym rozłogom i kłączom.
Liście są podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne – przypominają koronkę, co czyni je łatwymi do rozpoznania. Na szczytach łodyg krwawnika znajdują się zebrane w zbiorowe, płaskie kwiatostany drobne koszyczki (3–5 mm średnicy), zwykle białe, rzadziej różowawe. Kwitnienie trwa od czerwca do października.
Roślina występuje w klimacie suboceanicznym i umiarkowanie kontynentalnym. Jest odporna na suszę, mróz i zanieczyszczenia – dlatego tak dobrze radzi sobie w różnych środowiskach. Na polach uprawnych bywa traktowana jako chwast, choć jest tolerowana ze względu na swoje walory ekologiczne – przyciąga zapylacze i poprawia strukturę gleby.
Od tysięcy lat znany jest jako roślina lecznicza – Hipokrates polecał ją na rany i hemoroidy, Dioskurydes stosował w leczeniu wrzodów. W XVI wieku flamandzki botanik Carolus Clusius wspominał o niej w zielniku z 1554 roku.
Dziś krwawnik znajduje zastosowanie w kosmetyce – jego ekstrakty wchodzą w skład kremów, toników, maseczek, a także szamponów i past do zębów.

Trawnik, który widzimy, nie jest jedynie wydeptaną przestrzenią zieleni. To dzika łąka w miniaturze – tętniąca życiem mozaika gatunków, których nie sposób dostrzec bez chwili uważności. Wśród zwykłych źdźbeł traw rosną jastruny, stokrotki, babki, krwawniki, a czasem nawet dzikie marchewki. Każda z tych roślin pełni określoną funkcję w ekosystemie: jedne przyciągają pszczoły i trzmiele, inne są roślinami żywicielskimi dla gąsienic motyli. Dla drobnych ssaków i ptaków to miejsce żerowania, a dla wielu owadów – przestrzeń do życia, rozmnażania i ukrycia się przed drapieżnikami.
Trawniki tego typu są wyjątkowo odporne – dzikie rośliny potrafią przetrwać długotrwałą suszę, nie wymagają nawożenia i bardzo dobrze radzą sobie na ubogich glebach. W przeciwieństwie do gęsto koszonych, jednorodnych trawników miejskich, tego typu przestrzenie sprzyjają zatrzymywaniu wody w glebie, wspierają bioróżnorodność i pozytywnie wpływają na mikroklimat.
Choć wielu z nas wciąż postrzega dzikie łąki jako coś nieuporządkowanego, coraz częściej mówi się o ich ogromnej wartości przyrodniczej i edukacyjnej. Można powiedzieć, że taka przestrzeń to otwarta księga biologii: wystarczy przyklęknąć i obserwować. Znaleźć można tu nie tylko kwiaty, ale też ich zapylaczy, ślady obecności gryzoni, a nawet ptasie pióra.
To dobry moment, by zadać sobie pytanie: czy jesteśmy w stanie spojrzeć inaczej na otaczającą nas zieleń? Może to, co do tej pory uznawaliśmy za niepozorny trawnik, jest w rzeczywistości żywym, funkcjonującym ekosystemem, który zasługuje na naszą uwagę i troskę?

Drzewa, ptaki i budowla hydrotechniczna - próg piętrzący na rzece Zgłowiączce

Drzewo, pod którym stoisz to kłęk amerykański, zwany też kłękiem kanadyjskim (Gymnocladus dioica). Ta dziwna nazwa w nawiasie to nazwa łacińska, którą biolodzy nadają gatunkom. Kłęk jest rzadko spotykanym, ozdobnym gatunkiem drzewa, gdyż pochodzi z Ameryki Północnej. We Włocławku jest to jedyny tak okazały przedstawiciel tego gatunku. Przyjrzyj się uważnie jego korze, liściom i znajdź największy - mogą osiągać długość nawet 80 cm! Natomiast jego owoce (brązowe strąki) od zimy do wiosny stopniowo opadają na ziemię. Spójrz może uda się je zebrać. Dawniej nasiona kłęku kanadyjskiego były wykorzystywane jako substytut kawy czyli zamiast kawy. Drzewo jest bardzo dekoracyjne, a najpiękniej prezentuje się jako pojedyncze drzewo rosnące na dużych przestrzeniach parku i przestronnego ogrodu. Zapamiętaj jego cechy, bo kto wie czy zwiedzając jakiś stary park np. przy pałacu Kronenberga w Wieńcu nie natkniesz się na taką ozdobę rezydencji. Powodzenia!

Wrona siwa (Corvus cornix) to duży ptak z rodziny krukowatych, często spotykany w Polsce. Ma około 45–50 cm długości i rozpiętość skrzydeł do 1 metra. Jej upierzenie jest kontrastowe – tułów i kark są szare, a głowa, skrzydła, ogon i pierś czarne z metalicznym połyskiem. Obie płcie wyglądają podobnie, co utrudnia ich rozróżnienie.
Wrony siwe zamieszkują otwarte tereny, skraje lasów, parki, osiedla i centra miast. To ptaki osiadłe – przez cały rok można je obserwować w Polsce. Są wszystkożerne: zjadają padlinę, owoce, nasiona, drobne kręgowce, owady, a także odpadki. Często korzystają z ludzkiej obecności, wyszukując pokarm w śmietnikach lub na ulicach.
Wrony tworzą trwałe pary i budują gniazda na drzewach lub wysokich budynkach. Są bardzo inteligentne – potrafią używać narzędzi, rozpoznają twarze ludzi i uczą się przez obserwację. Badania wykazały, że potrafią też zapamiętywać miejsca, w których ukryły pokarm.
Dzięki wysokiej zdolności do adaptacji wrony siwe świetnie radzą sobie w miastach. Choć nie wszystkim odpowiada ich krakanie i śmiałość, warto poznać je bliżej jako fascynujące stworzenia o złożonym zachowaniu.

Huba to określenie potoczne, stosowane w odniesieniu do owocników grzybów nadrzewnych i nadrewnowych. Nie jest to pojęcie systematyczne – nie odnosi się do jednej grupy taksonomicznej. Zazwyczaj mianem hub określa się grzyby o zdrewniałych lub korkowatych owocnikach, najczęściej z rzędu żagwiowców (Polyporales), należących do klasy podstawczaków (Basidiomycota).
Owocniki hub wyrastają na pniach, gałęziach, korzeniach żywych i martwych drzew, a także na kłodach, pniakach i drewnie konstrukcyjnym. Mogą tworzyć formy jednoroczne lub wieloletnie, rosnąć pojedynczo lub w dużych skupiskach. Ich powierzchnia bywa gładka, bruzdowana, guzkowata, omszona, owłosiona lub szczeciniasta – w zależności od rodzaju i wieku owocnika.
Ze względu na sposób odżywiania się, wśród hub wyróżniamy:
>> pasożyty – infekujące żywe drzewa (np. huba sosnowa, huba brzozowa),
>> saprotrofy – rozkładające martwe drewno,
>> grzyby fakultatywne – zaczynające jako pasożyty, a po śmierci drzewa kontynuujące rozwój jako saprotrofy.
Niektóre huby są bardzo trwałe – ich owocniki mogą przetrwać wiele lat, stanowiąc doskonały przykład długowieczności w świecie grzybów. Część z nich ma znaczenie użytkowe, np. do wyrobu hubki do krzesania ognia, a inne są źródłem substancji leczniczych i enzymów rozkładających drewno.

Pan Sienkiewicz i różany ogród

Park miejski, w którym się znajdujesz nosi imię Henryka Sienkiewicza. Jest jednym z najstarszych parków w Polsce, gdyż założono go w 1870 roku. Skupia wiele ciekawych, różnorodnych gatunków drzew i krzewów. Patron naszego parku był wybitnym pisarzem, uhonorowanym literacką nagrodą Nobla za powieść Quo vadis. Jest autorem znanych powieści historycznych takich jak: Krzyżacy, Rodzina Połanieckich, Trylogia: Ogniem i mieczem, Potop i Pan Wołodyjowski. Któż nie zna dowcipu i forteli Zagłoby czy dokonań pana Michała zwanego małym rycerzem.

Popiersie Sienkiewicza przed którym stoisz otacza różany ogród. Piękny, kolorowy i pachnący. Spacerując pośród kwiatów, można się uspokoić, zrelaksować i odpocząć. Terapeutyczny wpływ ogrodu na człowieka znany jest od dawna, również obecnie hortiterapię stosuje się jako metodę leczenia zdrowia psychicznego. Przebywając pośród kwiatów i zieleni zaspokajasz naturalną potrzebę kontaktu z naturą. Wykorzystaj więc kojący wpływ roślin ogrodowych. Zieleń i kwiaty stymulują zmysły, pobudzają wydzielanie serotoniny zwanej hormonem szczęścia. Pospaceruj albo usiądź na ławce pośród róż i poczuj ich zapach i doceń urodę. Wyciszony i spokojny ruszysz dalej.

Śliwa tarnina (Prunus spinosa) to silnie rozgałęziony krzew liściasty, który dzięki licznym odrostom korzeniowym tworzy zwarte, trudne do sforsowania zarośla, szczególnie na glebach suchych i ubogich, gdzie radzi sobie doskonale. Charakterystyczne białe kwiaty tarniny rozwijają się przed liśćmi, zwykle w kwietniu lub maju, co nadaje krajobrazowi wczesnowiosenny, niemal śnieżny wygląd. Roślina ta należy do rodziny różowatych i jest ważnym elementem ekosystemów, stanowiąc schronienie i źródło pokarmu dla wielu gatunków ptaków i owadów zapylających. Tarnina wytwarza małe, ciemnogranatowe owoce z nalotem woskowym, które dojrzewają jesienią i są jadalne po przemrożeniu – zawierają dużo tanin i witaminy C. Co ciekawe, tarnina była tradycyjnie wykorzystywana w medycynie ludowej jako środek wzmacniający i przeciwzapalny. Jej gęste i kolczaste gałęzie dawniej stosowano do wyplatania naturalnych ogrodzeń, a także jako żywopłoty obronne przy granicach pól.

Chaber bławatek (Centaurea cyanus L.) to jednoroczna roślina zielna z rodziny astrowatych (Asteraceae). Dorasta do 30–90 cm wysokości. Jej charakterystyczne, intensywnie niebieskie kwiaty pojawiają się od czerwca do września i przyciągają wiele gatunków owadów zapylających. Bławatek występuje najczęściej na polach uprawnych, miedzach, przydrożach i łąkach – jest rośliną synantropijną, związaną z działalnością człowieka. Zdarza się, że traktowany jest jako chwast zbożowy, choć coraz częściej docenia się jego wartość przyrodniczą i estetyczną.
Roślina zawiera cenne substancje aktywne: flawonoidy (o działaniu przeciwzapalnym, moczopędnym, uszczelniającym naczynia krwionośne), antocyjany (odpowiedzialne za niebieską barwę), a także kwasy organiczne, które działają antybakteryjnie, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i śliny. W ziołolecznictwie wykorzystywane są głównie wysuszone płatki kwiatów, z których przygotowuje się napary do picia lub stosowania zewnętrznego – np. przy zapaleniach spojówek.
Chaber bławatek stał się symbolem polskiej wsi i często pojawia się w poezji, sztuce ludowej oraz jako motyw dekoracyjny. Jest także ważną rośliną nektarodajną – stanowi pożytek dla pszczół i motyli. Z uwagi na intensywny kolor bywa także wykorzystywany w kosmetyce naturalnej, np. w tonikach do cery wrażliwej.

Mazurek (Passer montanus) to pospolity ptak śpiewający z rodziny wróblowatych, występujący w całej Europie, w Azji i częściowo w Afryce Północnej. Często mylony jest z wróblem domowym, jednak można go łatwo rozpoznać po kilku cechach: kasztanowobrązowej czapeczce, czarnej plamce na białym policzku oraz braku szarej czapki, która jest typowa dla samca wróbla domowego. Obie płcie mazurka wyglądają tak samo, co dodatkowo odróżnia go od jego miejskiego „kuzyna”.
Mazurek mierzy około 14 cm długości i waży 20–25 g. Żyje zazwyczaj od 2 do 5 lat, choć w sprzyjających warunkach może dożyć nawet 10 lat. Jest gatunkiem osiadłym – nie migruje, lecz zimuje w miejscu lęgów. Występuje głównie na terenach wiejskich, w parkach, sadach, zadrzewieniach śródpolnych, ale bywa też spotykany w miastach – zwłaszcza tam, gdzie zachowały się naturalne drzewa i krzewy.
Mazurek gniazduje w dziuplach, budkach lęgowych, a czasem także w szczelinach budynków. W sezonie lęgowym (od kwietnia do sierpnia) samica składa 4–6 jaj, które wysiaduje przez około dwa tygodnie. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 15–20 dniach. Często wyprowadza 2–3 lęgi w ciągu roku.
Jego dieta opiera się na nasionach traw, zbóż i chwastów, ale wiosną i latem chętnie zjada również owady – szczególnie podczas karmienia młodych. Jesienią i zimą tworzy stada, w których można obserwować jego społeczne zachowania.
W przeciwieństwie do wróbla domowego, mazurek unika bezpośredniej bliskości człowieka. Jest ostrożniejszy i rzadziej spotykany w centrach miast. Mimo to jego liczebność w Polsce pozostaje stabilna.

Dolina rzeki Zgłowiączki – przyroda rzeki i skarpy

W parku rośnie 65 gatunków i odmian drzew, w większości są to drzewa liściaste (53 gatunki). Na szczególna uwagę zasługują dojrzałe i stare drzewa, gdyż tworzą one siedliska lęgowe zwierząt. Dominują wśród nich dęby, jesiony, topole białe. Dojrzałe drzewostany z dużym udziałem starszych drzew, zamieszkują dzięcioły. Ptaki te, jako jedne z nielicznych samodzielnie wykuwają dziuple. Rozmiar dziupli zależy od wielkości dzięcioła, który ją wykuwa. W Polsce największym dzięciołem jest dzięcioł czarny. Dziuple opuszczone prze dzięcioły chętnie zajmują inne zwierzęta np. sikory, szpaki, kowaliki czyli tzw. dziuplaki wtórne, a także ssaki (nietoperze, wiewiórki, kuny) i owady. Dzięcioły określa się mianem gatunków parasolowych, ponieważ ich działalność polegająca na umiejętności kucia dziupli pozwala żyć wielu innym chronionym, często rzadkim i ginącym gatunkom zwierząt. Oprócz naturalnych dziupli i tych wykutych przez dzięcioły, siedliskiem chronionych ptaków są budki lęgowe. W ubiegłym roku rozwieszono w parku 8 budek dedykowanych szpakom. Wszystkie zostały zajęte przez szpacze rodziny!

Fot. Jedna z budek lęgowych o wymiarach odpowiednich dla szpaków, którą zajęła szpacza rodzina. Poznasz to po śladach: półksiężycowate pobrudzenia od ogona poniżej otworu wlotowego, a także pobrudzenia odchodami.

Jaskier ostry (Ranunculus acris) to bylina z rodziny jaskrowatych. Jej obszar występowania jest bardzo rozległy, gdyż na stanowiskach naturalnych można ją spotkać w Afryce, Ameryce, Azji i Europie, w tym także w Polsce, gdzie jest dość pospolita.
Jaskier ostry może dorastać do ok. 30-90 cm wys. Wiosną rozwija rozetę długoogonkowych liści odziomkowych, z której następnie wyrasta wzniesiony, gładki lub bardzo lekko owłosiony, sztywny, zielony, rozgałęziony i słabo ulistniony pęd kwiatostanowy. Liście odziomkowe są okrągłe w zarysie, dość duże, klapowane i ząbkowane na brzegach, z kolei liście pędowe są siedzące, mniejsze i słabiej klapowane. Blaszka liściowa jest delikatnie owłosiona.

Platan klonolistny (Platanus × acerifolia) to majestatyczne drzewo liściaste o charakterystycznym wyglądzie, które coraz częściej gości w parkach i alejach miejskich. Powstał prawdopodobnie ze skrzyżowania dwóch gatunków: platana wschodniego (P. orientalis) i zachodniego (P. occidentalis). Dorasta nawet do 35 metrów wysokości i może żyć ponad 300 lat.
Jego największą ozdobą jest mozaikowa kora – łuszcząca się cienkimi płatami, tworzy barwny wzór w odcieniach zieleni, beżu i szarości. Liście przypominają klonowe, mają jednak inną budowę anatomiczną. Wczesną wiosną pojawiają się niepozorne kwiaty, a jesienią i zimą dostrzec można zwisające kuliste owocostany – jeden z najciekawszych elementów tego drzewa.
Owoc platana to zbiorczy owocostan składający się z licznych niełupek pokrytych szorstkimi, haczykowatymi włoskami. Dzięki nim owocostany łatwo przyczepiają się do sierści zwierząt lub odrywają się i rozsiewają na wietrze. Po dojrzeniu rozpadają się, uwalniając nasiona.
Choć owoce platana nie są jadalne, ich nietypowy wygląd przyciąga uwagę obserwatorów przyrody. Drzewo pełni również ważne funkcje ekologiczne: oczyszcza powietrze, ogranicza hałas i zapewnia schronienie ptakom. Jest odporne na suszę, sól drogową i zanieczyszczenia, dlatego świetnie sprawdza się w warunkach miejskich.
Ciekawostką jest fakt, że drewno platana, choć rzadko wykorzystywane, jest bardzo dekoracyjne i bywa stosowane do produkcji mebli lub fornirów. Warto także wiedzieć, że w niektórych krajach platany mają status drzew królewskich i są sadzone w reprezentacyjnych miejscach.

W świecie przyrody często skupiamy się na tym, co najbardziej efektowne – liściach, kwiatach czy owocach. Tymczasem pień drzewa, często traktowany jedynie jako rusztowanie, kryje w sobie bogactwo informacji o życiu rośliny. Dlatego dziś zatrzymujemy się przy fragmencie pnia platana klonolistnego – i to właśnie ten fragment staje się kluczem do zrozumienia niezwykłości tego gatunku.
Platan klonolistny (Platanus × acerifolia), powszechnie sadzony w parkach i alejach, wyróżnia się korą, która systematycznie się łuszczy. Proces ten wynika z intensywnego wzrostu pnia i jest mechanizmem pozwalającym drzewu zachować drożność przetchlinek – mikroskopijnych porów w korze odpowiedzialnych za wymianę gazową. Odsłaniające się jaśniejsze warstwy nadają pniowi charakterystyczny, „łatkowaty” wygląd, przypominający maskowanie wojskowe. Ten naturalny kamuflaż nie tylko przyciąga wzrok, ale także świadczy o zdrowiu drzewa i jego zdolności do samooczyszczania.
Pień to również rejestrator historii – w jego słojach zapisane są lata suszy, ulew czy mroźnych zim. Nawet powierzchnia kory, z zadrapaniami, bliznami i zmianami koloru, może wiele powiedzieć o przeszłości drzewa i warunkach środowiskowych. Obserwując tylko fragment pnia, możemy dowiedzieć się więcej, niż z pobieżnego spojrzenia na całość drzewa.
Skupienie się na pniu uczy uważności i dostrzegania szczegółów. Pokazuje, że piękno przyrody tkwi nie tylko w tym, co spektakularne, lecz również w tym, co subtelne i łatwe do przeoczenia. To doskonała lekcja biologii i empatii wobec świata roślin, które – choć zakorzenione w miejscu – opowiadają dynamiczne i złożone historie.

Zgłowiączka

Zgłowiączka jest lewobrzeżnym dopływem Wisły o długości 79 km. Powierzchnia jej dorzecza wynosi 1495,6 km². Początkiem cieku jest Kanał Głuszyński, który swoje źródła ma w okolicy wsi Płowce. Zgłowiączka przepływa przez Jezioro Głuszyńskie i uchodzi do Wisły we Włocławku. Jest ważnym elementem krajobrazu parku im. H. Sienkiewicza.

Zięba zwyczajna (Fringilla coelebs) to jeden z najliczniejszych i najlepiej rozpoznawalnych ptaków śpiewających w Polsce. Należy do rodziny łuszczaków. Charakteryzuje się krępą sylwetką i krótkim, grubym dziobem, przystosowanym do zjadania nasion i drobnych owadów. Samce są barwnie ubarwione: mają niebieskoszarą głowę, ceglastoróżowy spód, oliwkowobrązowy grzbiet oraz dwa białe paski na czarnych skrzydłach. Samice są bardziej stonowane, w odcieniach szarości i brązu, ale również mają białe paski na skrzydłach. Obie płcie mają szaroróżowe nogi, a dziób u samca w okresie godowym przybiera ołowianosiny kolor.
Zięby zamieszkują lasy, parki, ogrody i tereny wiejskie. Żywią się głównie nasionami, ale w sezonie lęgowym chętnie zbierają owady, którymi karmią pisklęta. Są ptakami osiadłymi, choć część populacji migruje zimą do cieplejszych regionów. Nazwa gatunkowa coelebs oznacza kawaler – zaobserwowano bowiem, że zimą samce często przebywają osobno. Zapraszamy do naszej ścieżki edukacyjnej – z odrobiną cierpliwości z pewnością uda się usłyszeć melodyjny śpiew zięby!

Lipa (Tilia) to drzewo liściaste z rodziny ślazowatych (Malvaceae), które może żyć kilkaset lat, osiągając 20–30 m wysokości. W Polsce rosną głównie dwa gatunki: lipa drobnolistna (Tilia cordata) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos). Rozpoznamy je po dużych, sercowatych liściach oraz wonnych, żółtawokremowych kwiatach zebranych w baldachogrona. Kwitnienie przypada na czerwiec i lipiec, a słodki zapach kwiatów wabi liczne zapylacze – pszczoły, trzmiele i motyle.
Lipa jest znaną rośliną miododajną. Miód lipowy ma jasny, złocisty kolor, aromatyczny zapach i właściwości prozdrowotne – działa napotnie, łagodzi objawy przeziębienia i infekcji górnych dróg oddechowych. Kwiaty lipy zawierają flawonoidy, śluzy roślinne i olejki eteryczne, wykorzystywane w medycynie naturalnej od stuleci. Napar z lipy stosowano już w średniowieczu jako środek przeciwgorączkowy.
Drewno lipowe jest lekkie, miękkie i jednorodne, dzięki czemu od wieków służy rzeźbiarzom, snycerzom i producentom instrumentów muzycznych.
W kulturze ludowej lipa była drzewem świętym, sadzonym w centrum wsi jako symbol wspólnoty, pokoju i gościnności. Często odprawiano pod nią narady, a jej cień dawał wytchnienie w upalne dni.
Ekologicznie lipa jest ważnym elementem krajobrazu – zapewnia pożytek dla owadów, schronienie dla ptaków i mikroklimat w upalnych miastach. Jej korzenie stabilizują glebę, a korona filtruje pyły z powietrza.
Na naszej ścieżce edukacyjnej możesz zobaczyć kilkusetletnie lipy, wsłuchać się w brzęczenie pszczół zbierających nektar i poczuć słodki zapach kwiatów. To idealna okazja, by odkryć niezwykłe powiązania między drzewem a jego mieszkańcami – od najmniejszych owadów po ptaki gniazdujące w konarach.

Szyszka sosny, niepozorna i często niezauważana pod nogami, to w istocie fascynujący owoc lasu — nie w sensie kulinarnym, lecz biologicznym. Powstaje z żeńskich kwiatostanów sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris), które po zapyleniu przez wiatr powoli drewnieją i dojrzewają przez prawie dwa lata. Kiedy nadchodzi odpowiedni moment, ich łuski otwierają się, uwalniając nasiona o delikatnych skrzydełkach. Te maleńkie struktury, lekkie jak piórka, mogą zostać porwane przez wiatr i przeniesione nawet na kilkadziesiąt kilometrów, umożliwiając sośnie kolonizację nowych terenów.
Szyszki pełnią jednak rolę znacznie dłużej niż tylko podczas rozsiewania nasion. Stają się mikroświatem, w którym rozwijają się owady, grzyby i bakterie. Dla mrówek czy chrząszczy to naturalne schronienie; dla wiewiórek – spiżarnia pełna kalorycznych nasion. Gdy szyszka opadnie i zaczyna się rozkładać, jej materia wzbogaca glebę o cenne składniki mineralne, przyczyniając się do powstawania próchnicy. To doskonały przykład obiegu materii w przyrodzie – procesu, w którym nic się nie marnuje.
Patrząc na taką szyszkę na tle zielonego mchu, widzimy fragment lasu w miniaturze: połączenie życia i rozkładu, przeszłości i przyszłości. To także symbol trwałości – sosny potrafią rosnąć na ubogich glebach, znosząc mróz, suszę i wiatr. Dzięki nim powstają bory sosnowe – jedne z najrozleglejszych ekosystemów w Polsce, będące domem dla niezliczonych gatunków zwierząt i roślin. Szyszka, choć mała, jest więc kluczem do zrozumienia wielkiej harmonii natury.

Kwietna łąka

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.) to jednoroczna roślina zielna z rodziny astrowatych (Asteraceae). Pochodzi z regionu śródziemnomorskiego, lecz dziś występuje powszechnie niemal w całej Europie, także w Polsce. Spotkać go można na polach, miedzach, przydrożach i nieużytkach. Rzadziej występuje naturalnie w rejonach górskich oraz na północnym wschodzie kraju.
Roślina dorasta do 60 cm wysokości i ma silnie rozgałęziony pokrój. Łodygi są cienkie, delikatne i wzniesione. Liście mają jasnozielony kolor, są podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne, co sprawia, że wyglądają na bardzo filigranowe. Kwiaty rumianku zebrane są w koszyczki – środek tworzą żółte kwiaty rurkowate, a brzegi – białe kwiaty języczkowate. Dno kwiatowe jest charakterystyczne: puste, stożkowate, co pozwala odróżnić rumianek pospolity od innych podobnych gatunków. Kwitnienie trwa od maja do września, czasem nawet do października.
W zielarstwie wykorzystuje się wyłącznie koszyczki kwiatowe, które zawierają szereg cennych substancji: olejek eteryczny (zawierający chamazulen), flawonoidy, związki kumarynowe, kwasy organiczne, cholinę, witaminę C, potas i mangan. Rumianek działa przeciwzapalnie, rozkurczowo, łagodząco i antyseptycznie. Występuje w postaci naparów, okładów, kąpieli i preparatów do płukania jamy ustnej. Jest również składnikiem kosmetyków i produktów dla dzieci – szamponów, kremów i płynów do kąpieli.
Ciekawostka: W dawnych wierzeniach ludowych rumianek uważany był za roślinę słońca, chroniącą domostwa przed chorobą i złem. W XIX wieku jego wyciągi były jednym z głównych środków domowej apteczki.

Forsycja (Forsythia) jest krzewem należącym do rodziny oliwkowatych, cenionym ze względu na obfite, wczesnowiosenne kwitnienie. Roślina pochodzi z Azji Wschodniej, ale jest szeroko uprawiana w ogrodach Europy. Charakteryzuje się intensywnie żółtymi kwiatami, które pojawiają się jeszcze przed rozwinięciem liści, zazwyczaj w marcu i kwietniu. Krzew ten osiąga wysokość od 2 do 3 metrów, a jego gałęzie rosną szeroko i łukowato. Liście forsycji mają podłużny kształt z delikatnie piłkowanymi brzegami. Forsycja jest odporna na mrozy i choroby, preferuje stanowiska słoneczne oraz umiarkowanie wilgotne gleby. Ze względu na łatwość rozmnażania przez sadzonki zdrewniałe, często wykorzystywana jest na żywopłoty lub ozdobne nasadzenia grupowe. Regularne przycinanie po kwitnieniu sprzyja obfitszemu kwitnieniu w następnym roku.

Iglica pospolita (Erodium cicutarium) to jednoroczna roślina zielna z rodziny bodziszkowatych (Geraniaceae), pospolicie występująca w Europie, także w Polsce. Rośnie na ugorach, przydrożach, nieużytkach i glebach suchych – często traktowana jest jako chwast synantropijny, towarzyszący działalności człowieka.
Roślina osiąga wysokość 10–50 cm. Jej łodyga może być wzniesiona lub rozesłana i jest wyraźnie owłosiona – miękkimi, długimi włoskami. Kwiaty są zebrane w baldachokształtne kwiatostany po 5–10 sztuk, mają kolor purpurowy, czasem biały lub z barwnymi plamkami. Kwiaty są nieco grzbieciste – mają lekką asymetrię. Kwitnienie trwa długo – od kwietnia aż do października.
Rozmnaża się przez nasiona. Dojrzałe owoce (rozłupnie) mają charakterystyczne dzióbki, które po wyschnięciu skręcają się spiralnie i wyrzucają nasiona nawet na odległość ponad 1 metra – to przykład rozsiewania mechanicznego. Dzięki temu iglica może szybko zasiedlać nowe miejsca.
Jest rośliną miododajną – przyciąga pszczoły i inne zapylacze. Z tego względu bywa wysiewana na nieużytkach jako naturalne źródło pożytku pszczelego. Jej obecność w ekosystemie wpływa korzystnie na bioróżnorodność owadów.

Lepnica biała (Silene latifolia, dawniej Silene alba) to pospolita roślina z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), występująca w całej Europie, także w Polsce. Preferuje suche łąki, nieużytki, obrzeża pól, przydroża i ugory.
Wzniesiona, rozgałęziona łodyga osiąga wysokość do 1 metra. Kwiaty są duże (2–3 cm średnicy), białe, z wyraźnie powcinanymi płatkami. Charakterystyczne dla gatunku jest to, że roślina jest dwupienna – osobniki męskie i żeńskie występują osobno. Kwiaty rozwijają się od czerwca do września i są szczególnie atrakcyjne dla owadów zapylających – zwłaszcza nocnych motyli, ponieważ otwierają się wieczorem i wydzielają delikatny zapach.
W przeszłości korzeń lepnicy białej był wykorzystywany w ziołolecznictwie. W średniowieczu i renesansie stosowano go jako środek moczopędny, przeciwzapalny oraz ogólnie „oczyszczający krew”. W medycynie ludowej był używany jeszcze do XVIII wieku. Dziś roślina ta nie znajduje zastosowania we współczesnej fitoterapii, jednak jest cenna z punktu widzenia historii medycyny naturalnej.
Ciekawostką jest, że lepnica biała bywa wykorzystywana w badaniach genetycznych dotyczących mechanizmów dziedziczenia płci – jako jeden z niewielu przykładów rośliny dwupiennej o rozróżnialnych chromosomach płciowych (X i Y).

Mak polny (Papaver rhoeas) to jednoroczna roślina należąca do rodziny makowatych (Papaveraceae). Gatunek pochodzi z Europy i Azji Zachodniej, lecz jako chwast polny rozprzestrzenił się niemal na całym świecie. W Polsce występuje pospolicie, zwłaszcza na glebach gliniastych i piaszczystych, na polach uprawnych, przydrożach oraz na nieużytkach.
Łodyga maku polnego jest pojedyncza lub słabo rozgałęziona, kanciasta i szczeciniasto owłosiona. Dorasta do 90 cm wysokości. Liście są szarozielone; dolne i odziomkowe mają ogonki i są pierzastodzielne o ostro ząbkowanych odcinkach. Górne liście są siedzące i ustawione skrętolegle.
Kwiaty pojawiają się od maja do sierpnia. Każdy kwiat wyrasta pojedynczo na długiej, owłosionej szypułce. Ma cztery intensywnie czerwone lub purpurowe płatki, często z wyraźną czarną plamą u nasady, choć spotyka się też formy bez plamy lub o kwiatach białych. Po przekwitnięciu powstaje charakterystyczna makówka – owoc o kształcie torebki.
Płatki maku polnego wykorzystywane są w tradycyjnej fitoterapii. Wyciągi lub odwar z płatków stosuje się w leczeniu stanów zapalnych gardła i jamy ustnej, łagodzeniu kaszlu i wspomaganiu odkrztuszania. Mają także działanie uspokajające i mogą ułatwiać zasypianie. Dawniej używano ich również do zmniejszania nadmiernej potliwości. Współcześnie jednak mak polny ma znaczenie głównie ozdobne i edukacyjne.
Ciekawostką jest, że mak polny, jako kwiat pamięci, symbolizuje ofiary I wojny światowej – szczególnie w krajach anglosaskich.

Śmieszny staw - oczko

W tej części parku obecne są trzy zbiorniki wodne, jednak tylko w jednym usłyszeć możesz głosy godowe żaby śmieszki Pelophylax ridibundus i żaby wodnej Pelophylax esculentus. Najwyraźniej w środkowym stawie panują najlepsze dla nich warunki, co oznacza, że odpowiada im głębokość zbiornika i nasłonecznienie. Wymagania siedliskowe tych płazów są zbliżone i zazwyczaj rozmnażają się wspólnie (żaba śmieszka, wodna i jeziorkowa). Wyobraź sobie taki żabi koncert, albo zamiast tego posłuchaj głosów mieszkanek oczka przy którym stoisz. Może nie jest to wirtuozeria ale przynajmniej nauczyłeś się głosu dwóch żab i rozpoznasz je bez trudu. Prawda?

Samiec kaczki krzyżówki (kaczor) to największa kaczka pływająca, wyróżniająca się wyraźnym dymorfizmem płciowym. W okresie godowym jest intensywnie ubarwiony – zielonkawo połyskująca głowa oddzielona jest od brązowej piersi białą obrożą. Po sezonie lęgowym przechodzi pierzenie, przyjmując stonowaną szatę spoczynkową. Charakterystyczny dla dorosłego samca jest zakręcony kędzior w ogonie, będący oznaką dojrzałości płciowej. Kaczor nie uczestniczy w wychowie potomstwa, a jego głos jest cichy i nosowy. Zielona barwa głowy wynika z mikrostruktury piór, które rozpraszają światło, a nie z barwnika.

Samica kaczki krzyżówki (kaczka), podobnie jak samiec, należy do największych kaczek pływających, ale wyróżnia się brązowym upierzeniem z ciemniejszym kreskowaniem, które zapewnia doskonały kamuflaż w środowisku naturalnym. Jej charakterystyczną cechą jest intensywnie niebieskie lusterko na skrzydle – grupa piór kontrastująca z resztą upierzenia, pomocna w rozpoznawaniu osobników gatunku. Samica składa od 8 do 13 jaj i samodzielnie je wysiaduje przez około 28 dni. Rozpoznaje swoje pisklęta po głosie, co ułatwia im trzymanie się grupy. Gniazda potrafi zakładać w zaskakujących miejscach, np. na balkonach czy dachach. W razie zagrożenia odciąga drapieżnika od gniazda, udając ranną – to strategia znana jako pozorowanie kontuzji.

Grążel żółty (Nuphar lutea) to wieloletnia roślina wodna z rodziny grzybieniowatych, często mylona z nenufarem, czyli grzybieniem białym. Od swojego białokwiatowego kuzyna różni się kolorem kwiatów – są one intensywnie żółte i miseczkowate, a nie płasko rozłożone jak u grzybieni. Kwiaty grążela pojawiają się od maja do września, wydzielając specyficzny, lekko alkoholowy zapach. Roślina ta zasiedla spokojne wody – jeziora, starorzecza, rozlewiska i wolno płynące rzeki – gdzie jej kłącza mogą zakorzeniać się w miękkim, mulistym dnie.
Duże, pływające liście grążela są gładkie i skórzaste, w kształcie sercowatym, czasem z widocznymi śladami żerowania owadów. Oprócz nich występują też liście podwodne, mniej widoczne. Grążel rozmnaża się zarówno przez nasiona, jak i wegetatywnie przez rozrastające się kłącze. Kwiaty zapylane są przez owady, jednak mogą też zapylać się same. W ich wnętrzu widać liczne słupki, co jest cechą charakterystyczną rośliny.
Grążel żółty był dawniej używany w medycynie ludowej – wyciągi z jego części stosowano jako środki uspokajające, przeciwbólowe czy nawet afrodyzjaki. Trzeba jednak pamiętać, że roślina zawiera toksyczne alkaloidy i nie nadaje się do spożycia. W przyrodzie odgrywa bardzo ważną rolę – jego liście dają schronienie larwom ryb i owadów, a kwiaty przyciągają pszczoły i trzmiele. Roślina ta pomaga również stabilizować dno zbiorników wodnych, chroniąc je przed erozją.
Ze względu na spadek liczebności w niektórych rejonach Europy grążel żółty bywa objęty ochroną. Jest jednym z symboli dzikiej, nieskażonej przyrody wodnej i zasługuje na szczególne miejsce w krajobrazie naturalnym.

Jesień to czas intensywnej pracy wiewiórek rudych (Sciurus vulgaris). Gdy dni stają się krótsze, a powietrze pachnie wilgotnym liściem, te zwinne ssaki z niezwykłą precyzją planują nadchodzącą zimę. Wiewiórki nie zapadają w sen zimowy, ale ich aktywność znacznie spada, dlatego już w październiku i listopadzie gromadzą zapasy, które pozwolą im przetrwać mrozy. Zakopują orzechy, żołędzie i nasiona w różnych miejscach – w miękkiej ziemi, pod mchem, w szczelinach pni. Ich pamięć przestrzenna jest imponująca, choć nie wszystkie skrytki zostaną odnalezione. To jednak przynosi korzyść ekosystemowi – z zapomnianych nasion wyrastają nowe drzewa, a wiewiórka, nawet nieświadomie, staje się małą ogrodniczką lasu.
Wiewiórka ruda pełni ważną rolę w środowisku – pomaga w rozsiewaniu roślin, jest też częścią łańcucha pokarmowego, stanowiąc zdobycz dla drapieżników, jak kuny czy jastrzębie. Jej obecność świadczy o zdrowiu ekosystemu, bo potrzebuje starych drzew i bogatej roślinności, by przetrwać. Niestety, w niektórych regionach Europy gatunek ten jest wypierany przez wiewiórkę szarą, sprowadzoną z Ameryki Północnej, co stanowi wyzwanie dla ochrony przyrody.
Gdy przyjrzymy się wiewiórce w jesiennym parku, z łatwością dostrzeżemy, jak bardzo jest częścią tej pory roku. Jej rude futro stapia się z kolorem liści, a jej ruchliwość dodaje żywotności krajobrazowi, który powoli przygotowuje się do zimy. Wiewiórka przypomina nam, że nawet w czasie spokoju przyroda nie zasypia — tylko zmienia rytm.