Ławeczka M. Skłodowskiej - Curie i panorama naturalnej doliny rzeki nizinnej

Przed gmachem Zespołu Szkół Chemicznych we Włocławku posadowiona jest ławka z rzeźbą Marii Skłodowskiej-Curie, patronki szkoły.

Z punktu tego rozpościera się piękna panorama na naturalną dolinę Wisły. Krajobraz znacznej części Wisły jest ostatnim tego typu krajobrazem naturalnej, nieuregulowanej rzeki w Europie. Rozgałęzione koryto, szereg wysp, piaszczystych łach i starorzeczy tworzą harmonię i piękno- niespotykane wobec zmian dokonanych przez ludzi na rzekach już uregulowanych

Nad doliną Wisły dominuje Wysoczyzna Dobrzyńska, stanowiąca do dziś przykład unikatowego krajobrazu naturalnej dużej rzeki. Dolina samej rzeki to wieczny dynamizm. Typowe dla tego odcinka Wisły jest występowanie licznych łach piaszczystych i mulistych nanosów w korycie. Są one formowane wskutek procesu odkładania materiału erodowanego z dna rzeki poniżej tamy we Włocławku. W wyniku sezonowych zmian poziomu wody w rzece oraz w wyniku krótkoterminowych zmian poziomu wody wynikających z wymiany wody w elektrowni Włocławek, powstają lub zanikają odsłoniętych piaszczyste łachy. Na tym odcinku rzeki występują również starsze wyspy porośnięte przez zarośla wierzbowe lub wierzbowo - topolowe. W tej okolicy największą tworzy tzw. Kępa Włocławska. Obecnie większość starych wysp jest połączona z brzegiem rzeki groblami. Funkcjonują one jako wyspy jedynie przy wysokich stanach wody. Okresowo zalewane tereny przybrzeżne porośnięte są mozaiką ziołorośli i muraw z grupami drzew i krzewów. Głównie są to młode wierzbowo - topolowe drzewostany oraz wierzbowe zarośla. W niższych położeniach w dolinie koło Włocławka znajdują się pozostałości wielogatunkowych łęgów cennych z europejskiego punktu widzenia. Na zachód na skarpie zarośla i zbiorowiska leśne tworzą jedną z form ochrony przyrody – rezerwat o nazwie Kulin, który jest rezerwatem florystyczny utworzonym w 1967 (w 2001 roku powiększony do 51,16 ha). Na trudno dostępnych skarpach, wytworzył się specyficzny mikroklimat (cieplejszy niż na terenach przyległych), który pozwolił na wykształcenie się biocenoz zbliżonych do lasostepów Ukrainy czy Niziny Węgierskiej o dużej różnorodności zbiorowisk roślinnych - muraw stepowych i psammofilnych, ciepłolubnych okrajków, zarośli kserotermicznych oraz zbiorowisk grądowych (grąd zboczowy i grąd subkontynentalny), dąbrowy świetlistej oraz niewielki płat górskiego łęgu jesionowego. Osobliwości florystyczne: dyptam jesionolistny (Gorejący krzak Mojżesza), ostnica Jana, zawilec wielokwiatowy, omanu szorstki, wężymordu stepowego, wisienki karłowatej, a także kilku gatunków kserotermicznych porostów.

Co to za ptak kroczy dumnie i szybko, mocno wyprostowany? to Kawka Corvus monedula.

Z daleka cała ciemna i często przez laików określana jako wrona, z bliska ciemno szara, ma jaśniejsze szare boki szyi oraz kark. Oko jest szarobiałe a dziób smuklejszy niż u wrony i gawrona. Jest gadatliwym ptakiem, głosy kontaktowe i tokowe dość krótkie, cięte, raczej przyjemne, niektóre szorstkie i ochrypłe. Często wydaje odgłos kjak i dłuższy kjaar oraz nieco szorstkie tszreh. Ptaki często cicho gaworzą z sobą siedząc na kominach i muskając się wzajemnie. Zanim udadzą się na spoczynek, słychać ich gdaczący jazgot...

Trzmiel to owad, który potocznie nazywany jest bąkiem ale bąkiem nie jest. Należy do rodziny pszczół i jest równie pożyteczny jak one. Na świecie występuje ponad 300 gatunków trzmieli, a w Polsce zarejestrowano ich aż 29. Najbardziej znane to trzmiel ziemny, trzmiel polny, trzmiel gajowy, trzmiel łąkowy oraz trzmiel kamiennik. Trzmiel to naprawdę duży owad (do 30 mm długości) o krępej budowie; ma szerokie, poprzeczne pasy w odcieniach koloru żółtego lub pomarańczowego, posiada dwie pary przezroczystych skrzydeł.
Żyje zazwyczaj pod ziemią, w norach gryzoni. Bywa też, że buduje swoje siedliska samodzielnie z wysuszonych mchów i traw. Trzmiele żyją w koloniach liczących od kilkudziesięciu do kilkuset osobników. Trzmiele bardzo rzadko żądlą (tylko w obronie własnej) ich jad zawiera mniej substancji szkodliwych dla człowieka niż jad pszczeli. Żądło nie ma haczykowatych zakończeń i po użądleniu nie zostaje w skórze człowieka.

A wobec tego, jaki owad nazywa się bąkiem? Czy ktoś z was wie? Zapraszamy do zamieszczenia zdjęć bąka.

Jaskółka dymówka gniazduje pospolicie na terenach wiejskich, w zagrodach, itp. Jest ptakiem wędrownym, zimuje w Afryce. Poza okresem lęgowym często nocuje gromadnie, przede wszystkim w trzcinowiskach. Jej gniazdo to wzmocniona materiałem roślinnym otwarta czarka z błota, umieszczona na belce stropowej lub innym występie wewnątrz stodoły, szopy, pod mostem, na przepuście, itp. Często poluje na owady fruwające nisko nad ziemią, czasem między nogami pasącego się bydła ale też na wysokości czubków drzew.

Ślimak winniczek zamieszkuje różnorodne dostępne siedliska, jednak warunkiem jego występowania jest wysoka wilgotność i słabe nasłonecznienie. Preferuje głównie gleby wapienne. Spotykany jest w zaroślach, parkach, winnicach i ogrodach.
Jest stosunkowo dużym bezkręgowcem- jego muszla może osiągać 55 mm wysokości 55 mm szerokości a podobne wymiary podawane są również dla średnicy muszli. Ciało winniczka zbudowane jest z głowy, worka trzewiowego okrytego płaszczem oraz nogi (stopy). Głowa zaopatrzona jest w otwór gębowy oraz jedną parę oczu (na szczycie dłuższej spośród dwóch par czułków).

Winniczki poruszają się pełzając na nodze, co ułatwia pokrywający ją, stale produkowany śluz. Taki sposób poruszania się jest bardzo powolny ale skuteczny. Winniczki najczęściej przemieszczają się na stosunkowo niewielkie odległości. Przeciętny dystans migracji osobnika nie przekracza 6 m (w zależności od osobnika i miejsca). W trakcie procesu rozmnażania poprzedzonego charakterystycznym zachowaniem ślimaków określanym jako taniec godowy, dochodzi u nich do wzajemnej wymiany komórek rozrodczych. Po kilku tygodniach od kopulacji, w wydrążonej przez siebie w pulchnej i wilgotnej glebie jamce winniczek składa od 40 do 80 jaj. Młode ślimaki wylegają się po 3-4 tygodniach.
Zimą winniczki hibernują, zakopują się wtedy w glebie pod opadłą roślinnością na głębokości 10-20 cm. W jamce wydrążonej w glebie układają się otworem muszli do góry.

Kowalik ma grzbiet popielatoszary, spód u ptaków mieszkających na północy i wschodzie jest białawy, u tych żyjących na południu i na zachodzie jest intensywniej rdzawy. Samce mają pierś błyszczącą, natomiast młode wydają się matowe. Długość ciała ok. 14 cm. Środowisko kowalika to lasy liściaste i mieszane ze starym drzewostanem oraz dobrze rozwiniętym podszytem, na północy także lasy iglaste, poza tym parki i ogrody.
W słoneczne dni lutego można usłyszeć głośną, długo ciągnącą się i wielokrotnie powtarzaną fletową piosenkę samca. Na południu młode lęgną się już w marcu, na północy w kwietniu.
Jeżeli wejście do dziupli jest zbyt szerokie, kowaliki dopasowują je do swej potrzeby, czyli do średnicy około 35 mm, zamurowując boki mieszaniną gliny i śliny. Kowalik poczyna sobie tak nawet z dziuplą dzięcioła czarnego i budkami lęgowymi przeznaczonymi dla siniaka. Czasami zużywa na zabudowę ćwierć kilograma takiej zaprawy murarskiej, bardzo twardej po wyschnięciu. Stare dziuple są sprzątane, gniazdo wykładane jest miękkimi płatkami kory sosnowej i brzozowej, w których zatopionych jest 6-8 jaj. Wysiadywanie trwa 14-15 dni, pisklęta przebywają w gnieździe zwykle od 22 do 25 dni. Wylatując z gniazda młode kowaliki umieją już dobrze latać. Długo więc pozostają w bezpiecznej dziupli, od której rodzice odstraszają inne ptaki groźną postawą a w razie potrzeby nawet atakiem.
Kowaliki szukają pożywienia w szparach kory, odrywając jej luźne kawałki. W czasie wspinania się po pniach stawiają nogi nie obok siebie, lecz jedną nad drugą; potrafią chodzić głową w dół. Główne ich pożywienie to owady, w zimie nie pogardzą również nasionami.

Ryby rzeki Wisły

Przy moście znajduje się kilka wspaniałych kamienistych ostróg. To bankowe łowiska białorybu (inaczej biała ryba – określenie używane głównie przez wędkarzy odnoszące się do ryb słodkowodnych spokojnego żeru (planktonożernych), w zasadzie wyłącznie karpiowatych), jak i drapieżników. Gdy spojrzycie na wodę nieco dalej od brzegu, zobaczycie, że w wielu miejscach nurt marszczy się i załamuje. To tak zwane rafki o nierównym, kamienistym dnie. Łowiska te powinni odwiedzić spiningiści, którzy mogą tu zapolować na wszystkie wiślane drapieżniki. Niestety, rafki są poza zasięgiem rzutu z brzegu, tak więc niezbędna jest łódź. Między rafkami a brzegiem rzeka zwykle przyspiesza i wymywa głębokie rynny. W nich można zasadzić się z ciężką gruntówką na brzany, klenie i jazie. Często przyłowem będą wielkie leszcze, płocie i krąpie, a nawet certy.

Fot. Leszcz (Abramis brama)

Czy wiecie jak nazywa się okres godowy u ryb jajorodnych? To właśnie tarło, w czasie którego samica składa ikrę, a samiec uwalnia plemniki celem zapłodnienia jaj. Nazwa pochodzi od specyficznego zachowania się ryb w tym okresie- ryby stają się niespokojne, ocierają się bokiem o dno, samce (tzw. mleczaki) ocierają się bokiem o samice (tzw. ikrzaki) polewając składaną ikrę mleczem. Ryby w tym okresie nazywa się tarlakami, a miejsce, w którym odbywa się tarło – tarliskiem.

W kwietniu szereg gatunków ryb rozpoczyna tarło. Okres ten poprzedzony jest trwającą do czerwca wędrówką ryb w górę rzek. Tarło w kwietniu rozpoczynają takie ryby jak boleń, jaź, świnka, koza, jelec, piskorz i sandacz.

Boleń to duża ryba sięgająca 80 cm długości i ważąca do 4 kg. Żyje ona w potokach i czystych rzekach. Tarło odbywa w kwietniu oraz w maju, ikrę składa w rzekach żwirowych. Jest ona ogromną atrakcją nie tylko dla wędkarzy.

Fot. Boleń, żródło: https://www.medianauka.pl/galeria-bolen

Jaź również należy do grona dużych ryb, osiąga nawet 1 metr długości. Tarło odbywa w kwietniu i w maju - podlega wówczas ochronie.

A może znacie rybę, którą nazywamy kozą? Żyje w rzekach o mulistym i piaszczystym dnie. Jej tarło również przypada na miesiąc kwiecień.

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 w dolinach rzek – ochrona siedlisk i gatunków

Stojąc w tym punkcie warto pamiętać, że obszar doliny Wisły znalazł się w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Na odcinku przylegającym do Bulwarach im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we Włocławku i doliny rzeki Zgłowiączki występują 2 obszary Natura 2000 (wkrótce napiszemy o nich więcej).

Jednym z ciekawszych gatunków tego obszaru jest mewa śmieszka. To najpowszechniejsza z małych mew. We wszystkich szatach widać biały klin na przednim końcu dłoni. Samiec i samica ubarwione jednakowo. W szacie godowej od marca do sierpnia, a nawet listopada, łatwa do rozpoznania – głowa brązowoczarna, szyja, spód ciała i ogon białe, a grzbiet i skrzydła popielate. Końce lotek czarne, a nogi i dziób czerwone. Wokół oczu mały, wąski, biały pasek, przerwany z przodu. W szacie spoczynkowej głowa biała, a w okolicy pokrywy usznej szara plama. Dziób z czarnym końcem. Osobniki młode mają wierzch ciała brązowy, a na końcu ogona szeroka, wyraźnie odgraniczona czarna pręga, głowa.

Brzoza - odmiana płacząca zwisająca Betula L. Charakterystyczna borowina na pniach. Przeważnie gładka łuszcząca się okrężnie cienkimi płatkami - biała, żółtawa. Liście opadają na zimę, najczęściej jajowate, rzadziej okrągławe. Jej kwiaty są wiatropylne, rozdzielnopłciowe, zebrane w wydłużone kropkowate kwiatostany. Brzoza jest rośliną jednopienną. Znanych jest 40 gatunków żyjących na półkuli północnej oraz w strefie umiarkowanej. W Polsce występują cztery gatunki. Brzozy należą do roślin światłożądnych. Znane są gatunki wytrzymałe na susze, rosnące na glebach ubogich i piaszczystych.

Należą do najpiękniejszych drzew parkowych i przydrożnych, są związane z krajobrazem pól i lasów. Wszystkie gałęzie silnie zwisają, korony są szerokie, nieregularne i parasolowate. Kwiaty żeńskie zimą są ukryte w pączkach, a na wiosnę w wyprostowanych lub słabo zwisających kotkach rożnego kształtu i rożnej wielkości, kwitną jednocześnie z rozwojem liści. Owoce w postaci drobnych oskrzydlonych i spłaszczonych orzeszków zebrane w owocostany, rozsypujące się od jesieni do wiosny.

Glistnik jaskółcze ziele to wieloletnia roślina zielna o wysokości do 1m, o łodydze wzniesionej, rozgałęzionej, liściach nieregularnie podzielonych, brzegiem karbowanych, od spodu sinawych. Jego kwiaty są jaskrawożółte, o czerech płatkach korony, zebrane w baldaszki lub pojedynczo w kątach liści.

Glistnik jaskółcze ziele zawiera sok mleczny o barwie pomarańczowej. Jest rośliną trującą a jednocześnie jedną z najdłużej stosowanych przez człowieka roślin leczniczych. W medycynie ludowej wykorzystywana jest m.in. jako lek przeciw brodawkom (kurzajkom).

Berberys zwyczajny to wysmukły, ciernisty krzew o wzniesionych pędach, zrzucający liście na zimę, dochodzący do 3m wysokości. Młode gałązki są kanciaste, kora szarożółta. Liście drobne, pojedyncze, odwrotnie jajowate, brzegiem drobno ząbkowane, na bardzo krótkich ogonkach, na krótkopędach skupione po kilka. Górna strona liścia jest ciemnozielona, dolna szarawa. Jesienią przebarwiają się na czerwono-pomarańczowo. Kwiaty żółte, drobne, zebrane w zwisające grona. Owoce – walcowate, wiszące jagody, barwy purpurowej, bardzo kwaśne. Dojrzewają od sierpnia.

Krwawnica pospolita to roślina o wysokości do 120 cm. Łodyga wyprostowana, czworokanciasta, owłosiona; liście lancetowate, o nasadzie sercowatej lub zaokrąglonej, siedzące, całobrzegie. Ulistnienie naprzeciwległe, w górnej części łodygi liście po trzy w okółku. Kwiaty krwawnicy pospolitej wyrastają w kątach liści na krótkich szypułkach, w pozornych okółkach które są zebrane w szczytowe kłosowate kwiatostany. Korona przybiera kolory od różowego do fioletowego. Owocem jest dwukomorowa torebka.

Grążel żółty to wieloletnia roślina wodna posiadające grube, pełzające po dnie kłącze. Liście skórzaste, duże, owalne, głęboko wycięte u nasady, pływające po powierzchni wody, na bardzo długich ogonkach. Liście podwodne są wiotkie, delikatne. Kwiaty duże, żółte, silnie pachnące, wystające nad powierzchnię wody na bardzo długich szypułkach. Owoce (pozornie zrosłoowockowe) pływają po powierzchni wody- ułatwia im to galaretowata otoczka nasion.

Oczeret jeziorny to okazała bylina wodna osiągająca wysokość do 3 m, o łodydze obłej, sztywnej, bezlistnej, u nasady łodygi posiada purpurowe pochwy. Jej kwiaty są niepozorne, zebrane w nieco rozpierzchły kwiatostan, kwitnie w czerwcu oraz w lipcu. Występuje na niżu; rośnie masowo na brzegach wód stojących i wolno płynących, tworząc szuwar oczeretowy.

Kormorany to wodne ptaki o średniej wielkości, przeważnie są ciemno ubarwione. Cechuje je wydłużony tułów, długa szyja i zaokrąglony ogon. Dziób mają mocny, długi, hakowato zakończony. Wszystkie cztery palce kormoranów spięte są błoną. Pływają nisko zanurzone, z zadartym dziobem. Nurkują, często z wyskokiem z powierzchni, w poszukiwaniu pokarmu, głównie ryb. Nierzadko pokonują duże odległości między żerowiskami a lęgowiskami czy też noclegowiskami. Po nurkowaniu często przesiadują na głazach lub innych podwyższeniach z rozpostartymi skrzydłami, susząc je w prehistoryczny sposób. Kormorany gniazdują kolonijnie.

Czapla siwa gniazduje zazwyczaj w koloniach ale niekiedy również pojedynczo- w trzcinach lub w wysokowapiennych lasach nad jeziorami i słonowanymi zatokami morskimi. Cierpliwie, w bezruchu, czatuje na zdobycz (głównie ryby) nad brzegami jezior i rzek; odpoczywa na jednej nodze na płyciznach, często na skraju szuwarów. Bardzo duża, mocnej budowy czapla, przeważająco szara z wierzchu i szarobiała od spodu. W odróżnieniu od żurawia, w locie ma złożoną szyję. Dziób prosty, masywny, szarożółty, nogi szarożółte lub szare.

Kulczyk to ptak o stosunkowo dużej głowie i malutkim dziobie. Ważnymi jego cechami są małe wymiary i energiczny, skaczący lot oraz często niespokojne zachowanie. Płaszcz i boki ma zawsze mocno kreskowane. Z boku głowy długa jasna brew schodzi w dół na jasny bok szyi, otaczając ciemniejszy policzek z jasną plamką na środku. Na terenie Polski kulczyk jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na zdjęciu samiec:

Zderzenie dwóch rzek – ujście Zgłowiączki do Wisły

Wielka Wisła i Zgłowiączka. Co je łączy? Ujście! Stoisz w miejscu, gdzie Zgłowiączka wlewa swoje wody czyli uchodzi do Wisły - królowej polskich rzek. Jej walory przyrodnicze chronione są tutaj w ramach europejskiego programu Natura 2000, obejmującego obszar siedliskowy Włocławska Dolina Wisły oraz obszar ptasi Dolina Dolnej Wisły. Czy coś nas może tutaj zaciekawić? Owszem. Jeśli przyjdziesz tu wieczorem jest duża szansa, że zobaczysz płynącego tuż przy brzegu bobra europejskiego (Castor fiber). Pozwoli na siebie popatrzeć ale spłoszony szybko zanurkuje w wodzie klaskając przy tym na pożegnanie ogonem. Swego czasu bóbr zagalopował się dalej i wyruszył na spacer po ruchliwej ulicy Wyszyńskiego. Ogon bobra jest płaski, pokryty łuskami i dzięki niemu świetnie pływa. Ma też bardzo ostre zęby (siekacze), więc nigdy pod żadnym pozorem nie dotykaj go. Trzymaj też z daleka od bobra swojego psa, bo jego bóbr również może dotkliwie pokaleczyć.

Fot. Zgryzy bobrowe

Mewy to średnie i duże ptaki wodne o długich skrzydłach, doskonale latające i pływające, lecz słabo lub wcale nie nurkujące. Gnieżdżą się najczęściej na ziemi lub skałach. Występuje 48 gatunków mew.
Upierzenie osobników młodych najczęściej przybiera kolor brunatno-biały, gdy tymczasem dojrzałe są jasne, z domieszką szarego oraz czarnego. Ich nogi zakończone są trzema palcami, spiętymi błoną pławną (m.in. dzięki temu mewy są doskonałymi pływakami). Latając, ptaki te potrafią pokonywać długie dystanse, również wyłącznie szybując. Ich wyjątkowo gęste upierzenie chroni je przed mrozem oraz przed nadmierną wilgocią.
Mewy żyją w dużych koloniach, często możemy spotkać je w gwarnych, wszystkożernych (jednakże preferujących pokarmy mięsne) i czasem aż za bardzo towarzyskich grupach.

Wstężyk ogrodowy należy do rodziny ślimakowatych. Występuje w Ameryce Północnej i w Europie, w tym na obszarze całej Polski. Ślimak ten jest bardzo podobny do wstężyka austriackiego. Ma różnokolorową muszlę o błyszczącej powierzchni. Wstężyk ogrodowy w przeciwieństwie do dorosłego wstężyka gajowego ma jasną (białą) wargę otaczającą otwór muszli. Wstężyki ogrodowe są jadalne, ale ze względu na niedostateczne walory smakowe oraz z powodu niewielkich rozmiarów spożywane są bardzo rzadko.

Pasikonik zielony jest dużym owadem, który przemieszcza się w sierpniowe i wrześniowe wieczory, szukając dogodnego miejsca polowań i rozrodu. Pasikoniki są drapieżnikami, polującymi za pomocą przednich chwytnych odnóży na pogrążone w nocnym śnie muchy, błonkówki czy motyle. Pasikonik zielony jest przedstawicielem szarańczaków długoczułkich. Dźwięki wydaje samiec, pocierając o siebie podstawy przednich skrzydeł. Na lewym skrzydle znajduje się zgrubiała, piłkowana żyłka, zwana smyczkiem. Pociera ona o nakładającą się żyłkę strunę prawego skrzydła, związaną z membraną, wprawianą w ten sposób w drgania. Jeżeli szczebioczącego całymi godzinami samca odwiedzi samica (i mu się spodoba), będzie on gotowy wpuścić ją na swój grzbiet i doprowadzić do kontaktu narządów kopulacyjnych. U niektórych gatunków, tak jak w przypadku amerykańskiego gatunku Anabrus simplex, kopulacja zachodzi tylko raz w życiu.

Kowale bezskrzydłe to niewielkie pluskwiaki, osiągające około 1 cm długości. Rzucają się jednak w oczy dzięki niezwykle charakterystycznemu ubarwieniu, chyba najbardziej rozpoznawalnemu wśród wszystkich polskich owadów. Bardzo często spotykane są wiosną, latem i wczesną jesienią pod okapem drzew liściastych; uwielbiają orzeszki lipy, fasolki robinii czy nasiona malwy. Znane jest ich zamiłowanie do zrzeszania się w bardzo liczne grupy – przypuszcza się, że w ten sposób manifestują nieprzydatność dla ptaków jako pokarm. Podobno owady te są wstrętne w smaku, a wie o tym każda sikora, rudzik czy hełmiatka.

Kowale nie są drapieżnikami, nie napadają na inne owady ale nie gardzą owadami martwymi. Powszechnie spotykane są w parch przypominających dwuwagonowe tramwaje, połączone wędrują bądź uciekają (zawsze nieco większa samica jest w tym układzie lokomotywą, a samiec poruszającym się do tyłu wagonem). Tak sczepione ze sobą trwają w akcie kopulacji. Badania entomologów wykazały, że takie połączenie owadów może trwać nawet tydzień.

Wróbel mieszka w pobliżu ludzi, na terenach zarówno wiejskich, jak i zurbanizowanych. Jest dzięki temu powszechnie znany i często uważany za najpospolitszego ptaka, co jest dalekie od prawdy (najliczniejsze w Polsce są zięba i skowronek). Prowadzi osiadły tryb życia, jest towarzyski (nawet w okresie lęgowym), występuje w zwartych stadkach. Gniazdo buduje pod dachówkami, w otworze, wnęce, czasem na drzewie.

Krzepki, o tęgawym tułowiu i dość dużej głowie z grubym dziobem. Upierzenie dość luźne i sute, często zdaje się rozczochrane. Główne jego cechy to brązowawy, czarno kreskowany grzbiet, przycupnięta postawa z podkulonymi nogami (gdy siedzi), oraz mozolny i niezdarny wiercący lot z nieustannymi furkoczącymi uderzeniami skrzydeł.

Dzięcioł zielony zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, stare zadrzewienia wiejskie, parki i błonia, a także duże ogrody. Żywi się głównie mrówkami więc dużo czasu spędza na ziemi. Jest płochliwy; często widuje się go gdy przelatuje silnie falistym lotem, więc jeśli tylko dostrzeżesz zielony wierzch z żółtym kuprem- można pomylić go wyłącznie z dzięciołem zielonosiwym. Gdy już ptak usiądzie i można go obserwować przez lornetkę, zwróć uwagę na czerwoną czapeczkę i czarną maskę wokół białego oka. W locie często wydaje przenikliwe, wybuchowe kjiu-kjiu-kjiuk, czasem przeciągane w długie serie z akcentem np. na co drugiej lub czwartek sylabie. Pieśń to głośna chichocząca seria 10-18 sylab kliu, kliuh-kliuh-kliu-kliu-kliu-kliu-kliu-. Bębni rzadko, szybko, lecz miękko, ok. 1,5 s. Młode żebrzą serią ochrypłych zgrzytów.

Sójka zamieszkuje większe zadrzewione parki oraz lasy- zarówno iglaste, jak i mieszane. Preferuje tereny obfitujące w żołędzie, które jesienią gromadzi na zimę (przeloty na dużej wysokości z wolem pełnym żołędzi mogą sięgać nawet kilku kilometrów!). Najczęściej słyszy się charakterystyczny, głośny i intensywny, ochrypły okrzyk krzaach!, który zwykle pełni funkcję ostrzegawczą ale czasem służy jako głos tokowy; często powtarzany kilkakrotnie szybko po sobie, gdy stado sójek wypatrzy sowę, jastrzębia lub kunę, podnosi w lesie prawdziwą wrzawę! Ubarwienie uderzające, mimo to wielu mieszkańców miast nie zna tego ptaka- przeważająco różowawo szarobrązowa z białawym gardłem i podbrzuszem. Jasnobłękitne lusterko, pokryte delikatnym czarnym falistym rysunkiem, przy nadgarstku na wierzchu skrzydła. Na głowie szeroki czarny wąs, ponadto czarno kropkowane białawe ciemię.

Drzewa, ptaki i budowla hydrotechniczna - próg piętrzący na rzece Zgłowiączce

Drzewo, pod którym stoisz to kłęk amerykański, zwany też kłękiem kanadyjskim (Gymnocladus dioica). Ta dziwna nazwa w nawiasie to nazwa łacińska, którą biolodzy nadają gatunkom. Kłęk jest rzadko spotykanym, ozdobnym gatunkiem drzewa, gdyż pochodzi z Ameryki Północnej. We Włocławku jest to jedyny tak okazały przedstawiciel tego gatunku. Przyjrzyj się uważnie jego korze, liściom i znajdź największy - mogą osiągać długość nawet 80 cm! Natomiast jego owoce (brązowe strąki) od zimy do wiosny stopniowo opadają na ziemię. Spójrz może uda się je zebrać. Dawniej nasiona kłęku kanadyjskiego były wykorzystywane jako substytut kawy czyli zamiast kawy. Drzewo jest bardzo dekoracyjne, a najpiękniej prezentuje się jako pojedyncze drzewo rosnące na dużych przestrzeniach parku i przestronnego ogrodu. Zapamiętaj jego cechy, bo kto wie czy zwiedzając jakiś stary park np. przy pałacu Kronenberga w Wieńcu nie natkniesz się na taką ozdobę rezydencji. Powodzenia!

Kłęk ma tutaj odpowiednie towarzystwo i nie jest jedynym obcym drzewem w tym miejscu. Rozejrzyj się, a dostrzeżesz glediczję trójcierniową czyli iglicznię trójcierniową (Gleditsia triacanthos L.). To drzewo stosunkowo wąskie i luźne, na wysokim, pokrzywionym pniu, osiągające wysokość do 27 m. Jest delikatna i jasnozielona latem, bardzo ponura zimą; ma pofalowane, zygzakowate gałązki; jest jednym z drzew najpóźniej wydających liście. Jej kora jest fioletowo-szara, tworzy szerokie, głębokie bruzdy. Pnie typowych drzew opatrzone są pękami ostrych 20-centrymetrowych cierni. Formy bezcierniowe, często wybierane dla prostych pni, są preferowane do parków i na ulice. Odmiana ciernista posiada 3 ciernie przy każdym 1-milimetrowym, pomarańczowym pąku. Liście o długości do 20 cm, pojedynczo lub podwójnie złożone na jednym drzewie, małe (od 2 do 4 cm); błyszczące listki mają pofalowany brzeg (rzadko ząbkowany). Podwójnie pierzaste liście mają do 4 bocznych listków na każdej stronie zielonej osadki. Kwiaty, zebrane w wąskich, niepozornych gronach, przekształcają się w duże czarnobrązowe strąki, podobne do sprasowanych bananów i na wietrze grzechoczące.

Fot. Uzbrojona w kolce glediczja trójcierniowa

Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum rosnący tuż obok igliczni – jego ojczyzną jest też Ameryka Północna. Tego drzewa prezentować nie trzeba, jego brązowe nasiona, popularnie zwane ”kasztanami” zna każdy z was.

Nieco dalej znajdziesz orzecha czarnego Juglans nigra, naturalnie z Ameryki Północnej. Czy wiesz, że dawniej z jego drewna wykonywano śmigła do samolotów?

Po przeciwnej stronie ścieżki bliżej mostku nad Zgłowiączką posadzono kolumnowe odmiany dębów. Zauważ, że nie mają typowego pnia i korony, ale od dołu do góry są jednakowo szerokie. Przypominają kolumnę stąd ich nazwa. Poznane wyżej drzewa występują głównie jako nasadzenia w parkach, których stają się ozdobą, za wyjątkiem kasztanowca, którego spotkać można w lasach.

Fot. Grupa drzew pochodzących z Ameryki Północnej: kłęk kanadyjski, glediczja trójcierniowa, kasztanowiec zwyczajny oraz orzech czarny.

Irga Cotoneaster Medic to sadzony w parkach krzew o rożnych wysokościach: od niskich z płoszącymi się gałązkami do wysokich. Niektóre gatunki wyrastają nawet w niewielkie drzewa. Ustawienie liści - skrętoległe, liście pojedyncze całobrzegie, krótkoogonkowe, opadające na zimę lub zimozielone. Kwiaty drobne białe lub różowawe, owoce drobne kuliste czerwone lub czarne. Znanych jest około 60 gatunków irg, występujących w Europie, Afryce i Azji. W Polsce występują trzy gatunki. Ze względu na barwne owoce krzewy te wykorzystywane są w celach dekoracyjnych. Gatunki o liściach zimozielonych uprawiane są w krajach o łagodnym klimacie.

Spośród drzew, w maju kwitną m.in. klony i kasztanowce. Kasztanowiec zwyczajny to duże, szybko rosnące drzewo, które może dorastać do około 20-30 wysokości, a średnica jego pnia może dochodzić do 120 cm. Kasztanowce mają dość gęstą, rozłożystą koronę o pokroju kopulastym, niemal cylindrycznym. W parku spotkamy Kasztanowca zwyczajnego o kwiatach białych z czerwonymi lub różowymi plamkami. Kasztanowiec zwyczajny kwitnie kwiatami białymi z żółtymi a później z czerwonym plamkami w gardzieli, wyrastającymi w dość gęstych wzniesionych wiechach długości 12- 18 cm. Owoce kasztanowca to torebki często o szerokości większej niż długości; liście 5-7 listkowe, listki 10-15 cm nieregularnie piłkowane nagie. Jest drzewem bardzo wrażliwym na zanieczyszczenia powietrza i zasolenie gleby, a posadzony blisko powierzchni asfaltowych cierpi na niedobór wody.

Do najgroźniejszych szkodników które żerują na kasztanowcach, należy szrotówek kasztanowcowiaczek. Objawy jego występowania na roślinach to żółknięcie, brązowienie, zasychanie i opadanie liści. Poczwarki tego motyla zimują w opadłych liściach i mogą przetrwać nawet silne mrozy. Osobniki dorosłe pojawiają się pod koniec kwietnia i w maju, składają larwy, które żerując na liściach – uszkadzają je. W ciągu jednego sezonu wegetacyjnego szrotówek kasztanowcowiaczek może złożyć nawet 3-4 pokolenia larw. Walka z tym szkodnikiem jest bardzo trudna. Przede wszystkim należy bezwzględnie usuwać opadłe liście, w których zimują larwy. Na drzewa można zakładać specjalne, lepkie taśmy, które mają zapobiegać wspinaniu się szkodników po pniu drzewa. Stosuje się także pułapki feromonowe. Można również w najbliższym otoczeniu drzewa kasztanowca zwyczajnego wieszać budki lęgowe dla ptaków, które są naturalnymi wrogami szrotówka kasztanowcowiaczka. Należą do nich np. sikora bogatka, sikora modra oraz sikora uboga.

Jerzyki gniazdują w miastach i miasteczkach oraz, rzadko, w lasach i na skałach. To ptaki wędrowne, zimujące w Afryce. Jerzyki swoje gniazda budują w otworach wentylacyjnych budynków, w szczelinach murów, pod dachówkami, można je spotkać np. na wieżach kościelnych. Co roku wracają w to samo miejsce- robią tak również łączące się na całe życie pary (jedno miejsce lęgowe mogą zajmować nawet przez 15 lat!)- dlatego ważne jest aby nie niszczyć (przypadkiem czy też celowo) gniazd tych nad wyraz pożytecznych ptaków.

Jaśmin a jaśminowiec to dwie zupełnie różne rośliny. Niezwykle często obie te nazwy są używane zamiennie, dlatego warto wiedzieć, na czym polega różnica między nimi. Jaśminowiec jest długowiecznym krzewem z rodziny hortensjowatych, który kwitnie w maju, a jego intensywny zapach wielu osobom kojarzy się z wiosną. Wypuszcza on drobne białe kwiaty o czterech płatkach. Kwiaty jaśminowców są biało-kremowe, czteropłatkowe, duże. W środku mają wyraźne, liczne, żółte pręciki oraz mniej widoczny słupek kwiatowy. Roślina kwitnie w maju i czerwcu, i jest znana z bardzo intensywnego zapachu kwiatów.

Jaśmin to według ludów zamieszkujących podnóża Himalajów dar Boga. Oznacza on jednocześnie czystość, ale jest też kojarzony ze zmysłowością. Odgrywa on niezwykle ważną rolę w kulturze arabskiej, gdzie uznawany jest za symbol Fatimy - córki Mahometa. Dzięki temu, że najintensywniej pachnie nocą, w Indiach bywa też nazywany Księżycowym Kwiatem. Jest nieodłącznie kojarzony, być może również ze względu na swój upojny zapach, z tajemnicami alkowy. Podarowanie gałązki jaśminu to wyznanie, że jesteśmy kimś oczarowani.

Lipa drobnolistna to drzewo liściaste o wysokości dochodzącej do 30 m. Rosnąc samotnie ma stosunkowo krótki pień i szeroką, rozłożystą, gęstą, regularnie kopulastą koronę, rosnąc w zwarciu wytwarza długi pień bez niżej położonych odgałęzień i wysoko osadzoną koronę. Pędy początkowo delikatnie owłosione, szybko łysiejące, błyszczące. Liście ułożone skrętolegle w dwóch prostnicach. Ogonek liścia o długości od 2 do 5 cm, nagi; blaszka sercowata, o długości 3-10 cm, zaostrzona, na brzegu drobno i ostro piłkowana, od góry naga, pod spodem szarozielona i naga, tylko kąty nerwów są pokryte brązowymi włoskami. Kwiaty: od 4 do 11 żółtobiałych obupłciowych kwiatów w wiszących kwiatostanach. Szypułki kwiatów zrośnięte z języczkowatą, bladozieloną podsadką; okwiat podwójny, wolnopłatkowy, 5–krotny, silnie pachnący. Owoce kuliste, wielkości 5-8 mm, jednonasienne orzeszki o cienkiej łupinie, pokryte szarymi włoskami, nieznacznie kanciaste. Po dojrzeniu cały owocostan wraz z suchym, skórzanym szydełkiem, opada.

Pan Sienkiewicz i różany ogród

Park miejski, w którym się znajdujesz nosi imię Henryka Sienkiewicza. Jest jednym z najstarszych parków w Polsce, gdyż założono go w 1870 roku. Skupia wiele ciekawych, różnorodnych gatunków drzew i krzewów. Patron naszego parku był wybitnym pisarzem, uhonorowanym literacką nagrodą Nobla za powieść Quo vadis. Jest autorem znanych powieści historycznych takich jak: Krzyżacy, Rodzina Połanieckich, Trylogia: Ogniem i mieczem, Potop i Pan Wołodyjowski. Któż nie zna dowcipu i forteli Zagłoby czy dokonań pana Michała zwanego małym rycerzem.

Popiersie Sienkiewicza przed którym stoisz otacza różany ogród. Piękny, kolorowy i pachnący. Spacerując pośród kwiatów, można się uspokoić, zrelaksować i odpocząć. Terapeutyczny wpływ ogrodu na człowieka znany jest od dawna, również obecnie hortiterapię stosuje się jako metodę leczenia zdrowia psychicznego. Przebywając pośród kwiatów i zieleni zaspokajasz naturalną potrzebę kontaktu z naturą. Wykorzystaj więc kojący wpływ roślin ogrodowych. Zieleń i kwiaty stymulują zmysły, pobudzają wydzielanie serotoniny zwanej hormonem szczęścia. Pospaceruj albo usiądź na ławce pośród róż i poczuj ich zapach i doceń urodę. Wyciszony i spokojny ruszysz dalej.

Kolejnym krzewem lub drzewem, który zakwita wczesną wiosną, są śliwy prunus L. Roślina ta ma bardzo charakterystyczne kwiaty - białe pięciodzielne siedzące lub krótko szypułkowe, osadzone w wiązkach. Występuje około 35 gatunków w strefie umiarkowanej Europy, Azji i Ameryki północnej. W Polsce dziko występuje tylko jeden gatunek.

Narcyz trąbkowy, Narcissus pseudonarcissus - jego kwiat składa się z sześciu jednakowej wielkości płatków oraz wystającego pionowo długiego przykoronka o kędzierzawym brzegu. Łodyga narcyza trąbkowego jest zawsze wyraźnie spłaszczona i ma cztery do sześciu niebieskozielonych liści, często bardzo wąskich. W sprzedaży oferowanych jest wiele odmian uprawnych narcyza trąbkowego, również pełnych i kilka barwnych. Roślina zawiera alkaloidy oraz kwasy organiczne, jest trująca. Na zdjęciu poniżej- żółte okazy.

Tulipan, Tulipa – Roślina cebulowa wypuszczająca pęd kwiatowy, na szczycie którego osadzony jest najczęściej jeden kwiat. Czasem pęd u góry się rozgałęzia po czy wyrasta z niego kilka kwiatów. Na pędzie osadzonych jest od 3 do 5 pokrytych woskowym nalotem liści, kształtu najczęściej eliptycznego. Gama kolorów w których kwitną tulipany jest szeroka – od śnieżnobiałych przez kremowe, żółte, pomarańczowe i różowe do ciemno czerwonych, fioletowych.

Floks szydlasty biało-niebieski (Phlox subulata Bavaria) to bylina wieloletnia o pokroju płożącym, należąca do rodziny wielosiłowatych. Pochodzi z Ameryki północnej; w Polsce uchodzi za jedną z popularniejszych roślin ogrodowych.
Obficie ulistniona bylina płożąca tworzy gęste kępy o wysokości około 10 cm. Liście częściowo zimozielone, przypominające igiełki. Od połowy maja do początku czerwca kwitnie wyjątkowo obficie kwiatami białymi z fioletowym oczkiem w środku.

Jest koniec maja, w Różanym Ogrodzie rozpoczęła kwitnienie róża pomarszczona (Rosa Rugosa) – to trochę zapomniany krzew, który dawniej stosowano na żywopłoty; należy do rodziny różowatych. Rośnie szybko i osiąga 1,5–2 m wysokości. Pochodzi ze wschodniej Azji, jest rozpowszechniony w strefie ciepłego i chłodnego klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Owoce i płaty stosowane są czasem jako przyprawa, dodatek do rozmaitych potraw, popularne są zwłaszcza w południowo-wschodniej Europie i w kuchni arabskiej. W kulturze zachodniej zastosowanie kulinarne róż zostało spopularyzowane w okresie wojennym, kiedy to utrudniony dostęp do cytrusów spowodował zainteresowanie się ich owocami jako źródłem witamin (w Wielkiej Brytanii w celu popularyzacji owoców róży, powstało w 1942 r. Narodowe Towarzystwo Produkcji Owoców Róż i Syropu Różanego).

Kalina koralowa to krzew dorastający do 4 m wysokości, często z zakorzeniającymi się gałęziami dotykającymi ziemi i powstającymi w ten sposób wtórnymi krzewami. Pędy kaliny są nagie, w zimie jasnoszare; pączki okryte łuskami; liście szeroko-jajowate 3-5 klapowe o długości 5-12 cm i szerokości 3-9 cm, u nasady z 3-5 nerwami. Jesienią jej liście nabierają barwy szkarłatno-purpurowej. Kwiaty (kalina kwitnie w maju oraz w czerwcu) białe w płaskich podbaldachach, o średnicy do 10 cm. Jesienią daje owoce krwistoczerwone, błyszczące, dojrzewające we wrześniu. Co ciekawe, ptaki nie gustują w owocach kaliny.

Wiewiórka pospolita należy do rzadkich ssaków prowadzących nadrzewny tryb życia. Można ją spotkać w lasach, ogrodach i parkach. Buduje gniazda w dziuplach (w lasach liściastych) lub w koronach drzew (w lasach iglastych). W zależności od miejsca w jakim żyje, jej sierść może mieć różny odcień. Wiewiórka jest niezwykle zwinna z niebywałą zręcznością potrafi biegać i skakać, przeskakując z jednego drzewa na drugie. Długie i cienkie palce wszystkich łap zaopatrzone ma w ostre pazury, które pozwalają czepiać się nawet na pierwszy rzut oka gładkich powierzchni. Przednie kończyny ma bardzo chwytne, posługuje się nimi przy jedzeniu. Włosy na podeszwach kończyn mają szorstką powierzchnię, zapobiegają poślizgowi. Kończyny przednie mają 4 palce. Palec I kciuk uległ zanikowi. Kończyna tylna zakończona jest 5 palcami. Długie pazury są wyraźnie oznaczone na odciskach wszystkich 4 kończyn. Tropy wiewiórki są charakterystyczne- na ziemi wiewiórka porusza się skokami, kończyny przednie i tylne stawia zawsze obok siebie, odciski łap tylnych znajdują się przed odciskami łap przednich.
Wiewiórka odrywa od gałęzi szyszkę, którą później przytrzymuje przednimi łapkami i ogryza rozpoczynając od łusek przy podstawie. Mocnymi zębami odrywa pierwszą łuskę, najsilniej przylegającą do osi szyszki. Następnie odrywa kolejne łuski, każdą z nich rozłupuje i wydobywa drobne ziarenka. Na osi szyszki ogryzionej przez wiewiórkę zostają resztki wystrzępionych łusek i nienaruszony czubek.

Dolina rzeki Zgłowiączki – przyroda rzeki i skarpy

W parku rośnie 65 gatunków i odmian drzew, w większości są to drzewa liściaste (53 gatunki). Na szczególna uwagę zasługują dojrzałe i stare drzewa, gdyż tworzą one siedliska lęgowe zwierząt. Dominują wśród nich dęby, jesiony, topole białe. Dojrzałe drzewostany z dużym udziałem starszych drzew, zamieszkują dzięcioły. Ptaki te, jako jedne z nielicznych samodzielnie wykuwają dziuple. Rozmiar dziupli zależy od wielkości dzięcioła, który ją wykuwa. W Polsce największym dzięciołem jest dzięcioł czarny. Dziuple opuszczone prze dzięcioły chętnie zajmują inne zwierzęta np. sikory, szpaki, kowaliki czyli tzw. dziuplaki wtórne, a także ssaki (nietoperze, wiewiórki, kuny) i owady. Dzięcioły określa się mianem gatunków parasolowych, ponieważ ich działalność polegająca na umiejętności kucia dziupli pozwala żyć wielu innym chronionym, często rzadkim i ginącym gatunkom zwierząt. Oprócz naturalnych dziupli i tych wykutych przez dzięcioły, siedliskiem chronionych ptaków są budki lęgowe. W ubiegłym roku rozwieszono w parku 8 budek dedykowanych szpakom. Wszystkie zostały zajęte przez szpacze rodziny!

Fot. Jedna z budek lęgowych o wymiarach odpowiednich dla szpaków, którą zajęła szpacza rodzina. Poznasz to po śladach: półksiężycowate pobrudzenia od ogona poniżej otworu wlotowego, a także pobrudzenia odchodami.

Bluszczyk kurdybanek, Glechoma hederacea L. występuje w Europie. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na terenie całego kraju. Jest to roślina zielna o wysokości 20-40 cm, o pełzającej lub podnoszącej się łodydze która jest rozgałęziona, przylegająco-owłosiona lub naga i zakorzeniająca się w węzłach. Osadzone na niej ogonkowe i grubo-karbowane liście dolne mają kształt okrągło-nerkowaty, a górne okrągło-sercowaty. Umieszczone w kątach liści 1-3 niebieskofioletowe kwiaty charakteryzują się koroną 2-3 razy dłuższą niż kielich. Owocem jest rozłupnia (suchy, pękający owoc w którym znajdują się nasiona) rozpadająca się na cztery rozłupki.

Młode pędy bluszczyku kurdybanka są soczyste i mają gorzkawy, korzenny smak. Mogą więc stanowić wspaniały składnik wiosennych sałatek i zup.

Dzięcioła dużego łatwo rozpoznać po intensywnie czerwonym podogoniu ostro odcinającym się od białawego brzucha, po niekreskowanych bokach oraz dwóch dużych białych owalnych plamach na barkach. Czarne skrzydła są biało prążkowane. Zamieszkuje wszelkiego rodzaju lasy (szczególnie upodobał sobie sosnowe oraz świerkowe), większe parki i ogrody. Jest to najliczniejszy polski dzięcioł, wyjątkowo uważny i ostrożny. Żywi się owadami, nasionami drzew iglastych, czasem też jajami ptaków a nawet pisklętami.
GŁOS! - krótkie ostre kik!, niekiedy wolno powtarzane w dłuższych seriach. Zaniepokojony wydaje bardzo szybką serię niskich trajkoczących dźwięków, czrett-czrett-czrett-czrett. Wiosną bębni charakterystycznie krótkimi i bardzo szybkimi seriami, raptownie kończąc.

Łabędzie – bardzo duże, białe ptaki wodne o długiej szyi która służy im do żerowania na płytkich wodach. Są masywne, w powietrze wzbijają się po mozolnym rozbiegu. Chód mają niezdarny, chybotliwy. Żywią się roślinami, głównie zanurzonymi. Swoje gniazda budują na ziemi lub kopcu roślinnym na wodzie. Łabędzie są monogamiczne, tworzą pary na całe życie. Poza czasem lęgu są niezwykle towarzyskie.

Stokrotka, Bellis perennis – roślina zielna, kępkowa, trwała, o wysokości od 5 do 15 cm, o pojedynczych pędach kwiatostanowych- owłosionych i bezlistnych. Liście o długości 3-4 mm w gęstej rozecie, odwrotnie jajowate lub łopatkowate, tępo ząbkowane i zwężające się ku nasadzie w szeroki i oskrzydlony ogonek. Koszyczki o średnicy 2-2,5 cm na wierzchołku pędu kwiatostanowego. Każdy koszyczek otoczony jest łuskowatymi, tępymi i z przodu zaokrąglonymi listkami okrywy. Kwiaty wewnętrzne rurkowate, 1,5-1,7 mm długości, żółte, otoczone promieniście nibyjęzyczkowatymi kwiatami brzeżnymi, przeważnie białymi (często jednak na szczycie zabarwionymi czerwonawo). Owoce w postaci owalnych, owłosionych niełupek bez puchu kielichowego.

Platan klonolistny posiada długie, proste konary wyrastające z łaciatego pnia pozbawionego na dolnym odcinku gałęzi; mniejsze gałęzie ma silnie poskręcane. Osiąga wysokość do 44 metrów, najstarsze okazy mogą mieć ponad 200 lat. Kora odchodzi cienkimi płatkami w kolorze szarym i kremowym. Pędy zielone lub brązowe, początkowo omszone, brak szczytowego pąka. Pąki sterczące, okryte jedną łuską, czerwone lub zielone, latem ukryte w ogonkach liściowych, zimą obrzeżone blizną liściową. Rozwijające się stosunkowo późno liście są grube jak u klonu lecz naprzemianległe, zwykle 3 lub więcej ząbków na każdej głównej klapie, sztywne, ziemno-zielone, płowo omszone. Owoce opatrzone są aparatem lotnym, owocki (orzeszki) zebrane są w kuliste owocostany średnicy ok. 3 cm (2-6 na szypule); rozpadają się wiosną (mogą powodować ataki astmy!).

Zgłowiączka

Zgłowiączka jest lewobrzeżnym dopływem Wisły o długości 79 km. Powierzchnia jej dorzecza wynosi 1495,6 km². Początkiem cieku jest Kanał Głuszyński, który swoje źródła ma w okolicy wsi Płowce. Zgłowiączka przepływa przez Jezioro Głuszyńskie i uchodzi do Wisły we Włocławku. Jest ważnym elementem krajobrazu parku im. H. Sienkiewicza.

Rzeka i jej dolina jest miejscem życia gatunków roślin i zwierząt. Co więcej, są one istotne także z punktu widzenia gatunków z innych ekosystemów, ponieważ stanowią korytarze ekologiczne, którymi te gatunki migrują (np. ptaki, ssaki) oraz zapewniają środowisko rozwoju ich specyficznych stadiów życiowych (w przypadku płazów i wielu owadów). Życie ptaków i owadów koncentruje się wśród roślin przybrzeżnej strefy.

Fot. Ważka na grążelu żółtym

Kaczka krzyżówka Anas platyrhynchos. Samiec w upierzeniu godowym ma jasnopopielaty grzbiet, ciemno-rdzawą pierś, białą obrączkę na szyi, głowę czarną z zielonym połyskiem, czarny kuper z 4 zawiniętymi ku górze piórami, białe sterówki. Lusterko (grupa piór na skrzydle) niebieskie obrzeżone białymi paskami. Samica jest kasztanowobrązowa, z białymi sterówkami, lusterko takie jak u samca. Brzegi dzioba pomarańczowe. Cechą rozpoznawczą w locie jest lusterko i biały ogon. Głos: samiec odzywa się ochrypłym chre-chre lub reb-reb, albo świszczącym fip; samica kwacze kwak, przy pisklętach lub podczas żerowania cicho i delikatnie, w locie głośniej, wabiąc – b. głośno. Ciało 49-65 cm, siąg (rozpiętość skrzydeł) 81-105 cm.

Wiąz – wiązowate to drzewa często osiągające potężne rozmiary, o liściach pojedynczych, ustawionych skrętolegle, krótkoogonkowych, u nasady blaszki zwykle niesymetrycznych, na zimę przeważnie opadających. Kwiaty obupłciowe, wiatropylne, niepozorne, rozwijają się przed liścmi (marzec-kwiecień), zebrane są w pęczki lub grona. Okwiat dzwonkowaty, 4-9 listkowy, pręcików również od 4 do 9. Owoc- spłaszczony orzeszek otoczony dookoła pergaminowatym skrzydełkiem. Nasiona dojrzewają na końcu maja lub na początku czerwca, szybko opadają z drzewa i wkrótce kiełkują.

Grab pospolity – kotkokwiatowe (zapylane przez wiatr), dość okazałe drzewo liściaste o wysokości do 20 m. Korona szeroka, wysoko sklepiona, u rosnących na otwartej przestrzeni osobników pięknie zaokrąglona, często jednak nieregularna. Pień na przekroju poprzecznym przeważnie owalny, rzadko walcowaty, u starszych drzew falisty i skręcony, zwykle już na niewielkiej wysokości podzielony na grube konary. Liście grabu pospolitego są podługowate i na brzegach podwójnie, ostro ząbkowane. Kwiatostany żeńskie w okresie dojrzewania osłonięte są trójklapowymi przysadkami.

Klon to okazałe, zrzucające na zimę liście drzewo, o wysokości 25-30 m. Korona przeważnie regularna i pięknie wysklepiona, osadzona na prostym ale dość krótkim pniu. Konary ukośnie wzniesione. Kora u starych drzew jest ciemnoszara, drobno spękana, tworzy system listewek ale nie łuszczy się. Młode pędy są silne, brązowawe. Pąki podługowato-owalne, dość grube.

Liście ustawione naprzeciwlegle, długoogonkowe, długości 10-15 cm i tak samo szerokie, dłoniasto wcinane, z 5-7 klapami niejednakowej wielkości. Dolne klapy wyraźnie mniejsze niż górne. Klapy na brzegach z licznymi, wąskimi, wyciągniętymi ząbkami. Z wierzchu liście zielone lub ciemnozielone, matowe, od spodu nieco jaśniejsze, niekiedy niebieskawozielone. Ogonek liściowy zawiera mleczny sok. Jesienią liście przebarwiają się na żółto. Kwiaty liczne, zebrane w wyprostowane, wiechowate kwiatostany, które rozwijają się jeszcze przed pojawieniem się liści i znikają wkrótce po ulistnieniu drzewa.

Sosna zwyczajna to gatunek rozpowszechniony w niemal całej Europie, Azji Mniejszej i Północnej Azji oraz na Kaukazie. Zimozielone drzewo osiągają wysokość do 40 m. Korona luźna, z konarami rosnącymi w pozornych okółkach. Kora górnej części pnia i starszych gałązek czerwono-żółta, łuszcząca się. Igły bezogonkowe o długości 3-7 cm, skręcone dookoła własnej osi, w przekroju o kształcie delikatnie spłaszczonego półksiężyca, kłujące, ich brzeg jest drobno piłkowany, ułożone są po dwie na ustawionych skrętolegle krótkopędach. Sosna zwyczajna jest rośliną jednopienną; jej kwiaty męskie są intensywnie żółte, skupione u nasady pędu. Szyszkowate kwiatostany żeńskie wyrastają na szczytach pędów. Początkowo czerwone, skierowane do góry, po zapyleniu zielonkawo-szare, zwrócone do dołu. Nasiona małe, z trzy lub czterokrotnie dłuższym od siebie skrzydełkiem.

Kasztany, czyli owoce i nasiona kasztanowca, to obok wrzosów, żołędzi, jarzębiny i chłodnych poranków oznaka tego, że powoli nadchodzi jesień. Dobrze zna je każdy z nas: to zielone z zewnątrz, a białe w środku, kolczaste i mięsiste łupinki, które - gdy są już dojrzałe - rozchylają się i uwalniają jedną lub kilka twardych kulek, pokrytych błyszczącą brązową skórką.

Dąb bezszypułkowy to krzyżówka spotykana przede wszystkim na Wyspach Brytyjskich. Na kontynencie europejskim dąb bezszypułkowy kwitnie zwykle dwa tygodnie przed dębem szypułkowym, co zmniejsza prawdopodobieństwo krzyżowania. Jesienią dojrzewają owoce dębu –żołędzie. Żołędzie dębu szypułkowego osadzone są na długich szypułkach po kilka, są podłużnie prążkowane. Żołędzie dębu bezszypułkowego rosną również po kilka lecz są prawie siedzące (osadzone przy samej gałązce), bez prążków.

Czy wiecie dlaczego kora brzozy jest biała? To dzięki występowaniu w powierzchniowych warstwach korka substancji zwanej betuliną, której drobne kryształki załamują światło i powodują białą barwę kory. U drzew starych kora w dolnej części pnia grubieje, pęka i staje się ciemna. Korona brzozy jest silnie rozwinięta, luźna, u starych drzew z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami. Młode gałązki są nieowłosione, pokryte brodawkami. Pąki są nagie, lepkie, u nasady rozszerzone, na wierzchołku zaostrzone. Brzoza owocuje co roku, lecz obfitsze lata nasienne powtarzają się co 2 lub 3 lata. Kwitnie w kwietniu, równocześnie z rozwojem liści. Po przekwitnięciu kotki męskie opadają, żeńskie zaś rozrastają się w walcowate owocostany, które w końcu lata (lipiec—sierpień) rozsypują się po czym łuski owocowe opadają wraz z owocami. Około 20. roku życia jej przyrost na wysokość słabnie i już w 50.-60. roku życia prawie ustaje. Brzoza żyje stosunkowo niedługo, 90—100 lat.

Kwietna łąka

Wiosną i latem może Cię zdziwić lub zachwycić łąka pełna kwiatów po jednej stronie i równo przystrzyżony trawnik po drugiej. Czym się różni trawnik od łąki kwietnej? Widać gołym okiem, a także słychać. Łąka kwietna ożywia to miejsce i przyciąga zwierzęta. Jest kolorowa, co zawdzięcza odpowiednio dobranej mieszance roślin (trawy i rośliny kwiatowe). Na naszej łące możesz dostrzec koniczynę białą Trifolium repens i koniczynę czerwoną Trifolium pratense, żmijowiec zwyczajny Echium vulgare, komonicę zwyczajną Lotus corniculatus, nostrzyk żółty Melilotus officinalis i nostrzyk biały Melilotus albus, cykoria podróżnik Cichorium intybus, ślaz dziki Malva sylvestris i marchew zwyczajna Daucus carota – dzika kuzynka marchewki. Łąkę tworzą głównie rośliny miododajne, gdyż została założona z myślą o pszczołach i innych zapylaczach takich jak trzmiele, chrząszcze i motyle.
Dla tych owadów umieszczono tutaj specjalne domki zwane hotelami, natomiast dla pszczół na skarpie ustawiono kolorowe ule tworzące małą pasiekę. Mam nadzieję, że polubiłeś kwietną łąkę? Oprócz źródła pożytku dla pszczół niektóre z roślin to niezłe ziółka.

Fot. Wykoszony trawnik na skarpie z widocznymi ulami i domkiem dla owadów.

Kocimiętka (Nepeta L.) to wieloletnia roślina zielna, o wysokości do 1 m, o łodygach wzniesionych, rozgałęzionych, szaro owłosionych. Liście sercowate, trójkątne, na ogonkach karbowane, owłosione z obu stron, z wierzchu zielone a pod spodem szarawe. Kwiaty wargowe drobne, jasnoróżowe, jasnofioletowe lub białawe, zebrane w przerywane, walcowate kwiatostany, złożone z nibyokółków. Czy wiesz dlaczego tak bardzo lubią tę roślinę koty? Wydziela ona feromon stymulujący układ nerwowy większości kotów, sprawiając że odczuwają błogość, rozluźnienie, stają się bardzie wrażliwe na pieszczoty.

Forsycje forsythia vahl należą do najpiękniejszych krzewów ozdobnych ze względu na to, że bardzo wcześnie i obficie kwitną (nawet na naszej ścieżce są pierwszymi krzewami które zakwitają). W parkach najczęściej tworzy się z nich duże grupy bądź szpalery. Kwiaty są obupłciowe, żółte, po dwa do sześciu w pęczkach. Osadzone na krótkich szypułkach podpartych u nasady drobnymi łuskami. Ukazują się wczesną wiosną przed rozwojem liści. Kielich i korona kwiatu są czteropłatkowe. Płatki korony są wąskie, wydłużone, u podstawy zrośnięte w krótka rurkę. Pręciki występują dwa. Znanych jest siedem gatunków forsycji, występujących we wschodniej Azji i w południowo-środkowej Europie.

Ciekawostka! W kwiatach forsycji spotykamy zjawisko heterostylii polegające na tym, że u jednych okazów słupki są dłuższe od pręcików a u innych krótsze.

Mak – roślina zielna o wysokości 20-80 cm. Na odstająco-owłosionej i słabo rozgałęzionej lub pojedynczej łodydze osadzone są szarozielone jedno- lub dwukrotnie pierzasto-zielne lub głęboko-pierzasto-wrębne liście o podługowatych i grubo-ząbkowatych odcinkach. Purpurowo-czerwone kwiaty mają cztery okrągławe, zachodzące na siebie płatki, zwykle z czarną plamą u nasady. Owocem jest kulistawa lub odwrotnie jajowata, naga, wielonasienna torebka, nazywana makówką.

Rumianek – jest to silnie aromatyczna roślina zielna o wysokości 10-40 cm. Rozgałęziona łodyga jest naga i wzniesiona. Liście sią dwu lub trzykrotnie pierzastodzielne z odcinkami równowąskimi. Języczkowe, zewnętrzne kwiaty białe i rurkowate wewnętrze żółte kwiaty zebrane są w 1,3-2,3, - centymetrowe koszyczki z charakterystycznym pustym dnem. Owocem jest nieduża podłużna niełupka.

Krwawnik – jest to roślina zielna osiągająca 15-60 cm wysokości, o pełzającym kłączu. Na pojedynczej łodydze znajdują się podwójnie-pierzastosieczne liście, z odcinkami podzielonymi na 3-5 lancetowatych lub równowąskich odcinków drugiego rzędu, ułożone skrętolegle. Baldacho-kształtny kwiatostan tworzą koszyczki o pięciu białych, brzeżnych, kwiatach niby-języczkowych i środkowych, brudnobiałych kwiatach rurkowych. Owocem jest spłaszczona niełupka.

Chaber – roślina zielna dorastająca do 60 cm. Na gałęzistej, pajęczynowato-wełnistej łodydze umieszczone są liście równowąskie lub równowąskolancetowate. Liście odziomkowe są odwrotnie jajowatolancetowate. Koszyczki umieszczone na szczytach rozgałęzień pędów zawierają niebieskie, lejkowate kwiaty zewnętrzne i fioletowe, rurkowate kwiaty środkowe. Podłużnie-jajowata okrywa koszyczków zawiera żółtobrunatno lub czarniawo obrzeżone łuski. Owocem jest niełupka z puchem kielichowym.

Wielofunkcyjny domek, nazywany przez niektórych hotelem (schroniskiem) dla owadów to niewielka, wykonana głównie z drewnianych desek budowla, przypominająca budkę lub domek. Zapewnia schronienie różnym gatunkom owadów i umożliwia im budowanie gniazd. Owady znajdą w nim miejsce do złożenia jaj, schronienia się przed zwierzętami, deszczem, mrozem czy po prostu miejsce nocnego odpoczynku.
Hotel dla owadów należy zlokalizować miejscu jak najbardziej zbliżonym do naturalnych obszarów gniazdowania, aby zwiększyć prawdopodobieństwo zasiedlenia komór lęgowych i zapewnić owadom odpowiednie warunki do rozwoju.

Zapewnienie pożytku (bazy pokarmowej) w pobliżu budowli jest kluczowe. Pokarm wabi owady, które zasiedlą pomoce gniazdowe i zapewnia im warunki do rozwoju. Jest to jeden z podstawowych wymogów, o którym niestety często się zapomina. Rośliny powinny być zróżnicowane i dostosowane do preferencji wybranych gatunków. Ponadto muszą zostać dobrane w taki sposób, aby uniknąć przerw w pożytku (zachować ciągłość kwitnienia).

Jarząb pospolity to drzewo lub krzew wysokości do 15 m. Kora gładka i jasna, młode pędy owłosione a później nagie, ulistnienie skrętoległe. Liście nieparzystopierzaste, złożone z 9-17 listków o długości od 12 do 17 cm. Listki podługowate, ostre, na brzegach pojedynczo lub podwójnie piłkowane. Z wierzchu ciemnozielone, pod spodem szarozielone. Młode listki od spodu są szaro owłosione, później łysiejące. Przylistki odpadają stosunkowo wcześnie. Kwiaty liczne, białe, pięciokrotne, zebrane w kwiatostan typu baldachogrono. Owoc mały, typu jabłko, pomarańczowy do czerwonego.

Surowe owoce, ze względu na obecność trującego kwasu parasorbinowego, są niejadalne. Po przemrożeniu lub zanurzeniu na chwilę we wrzątku tracą właściwości toksyczne i swój gorzki smak. Zawierają duże ilości witamin C, B3, E oraz K, mają w sobie taniny, antocyjany, kwasy organiczne. Nadają się do przetworzenia- wyrabia się z nich soki, dżemy, marmoladę, syropy, mus. Po usmażeniu razem z jabłkami, stanowią doskonały dodatek do mięs. Owoce i w mniejszym stopniu kwiaty wykazują właściwości lecznicze. W postaci naparu lub odwaru pomagają przy zaburzeniach jelitowych (zaparciach, skłonności do wzdęć), schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego, w dolegliwościach układu moczowego. Działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i moczopędnie. Ponadto owoce są składnikiem preparatów wzmacniających i witaminowych.

Śmieszny staw - oczko

W tej części parku obecne są trzy zbiorniki wodne, jednak tylko w jednym usłyszeć możesz głosy godowe żaby śmieszki Pelophylax ridibundus i żaby wodnej Pelophylax esculentus. Najwyraźniej w środkowym stawie panują najlepsze dla nich warunki, co oznacza, że odpowiada im głębokość zbiornika i nasłonecznienie. Wymagania siedliskowe tych płazów są zbliżone i zazwyczaj rozmnażają się wspólnie (żaba śmieszka, wodna i jeziorkowa). Wyobraź sobie taki żabi koncert, albo zamiast tego posłuchaj głosów mieszkanek oczka przy którym stoisz. Może nie jest to wirtuozeria ale przynajmniej nauczyłeś się głosu dwóch żab i rozpoznasz je bez trudu. Prawda?

Żeby było jeszcze śmieszniej zalatuje tutaj czasami i siada na wodzie gatunek mewy zwany śmieszką Chroicocephalus ridibundus. Zauważ, że ich nazwy łacińskie mają tak samo brzmiący drugi człon. Śmiesznie!

Śmieszka to nieduża mewa o ciemnobrązowym (czekoladowym) kapturze na głowie i jasnopopielatym wierzchu ciała. Drogi łasuchu czekoladowego kaptura nie bierz dosłownie – NIE JEST JADALNY! Dziób i nogi ma ciemnoczerwone. Młody ptak bez kaptura z domieszką brązowych piór, które stopniowo zanikają. Najpospolitszy w kraju gatunek mewy, spotykany nad wodami, a także w miastach, na polach uprawnych, wysypiskach śmieci itp. Gniazduje kolonijnie czasem w wielotysięcznych skupieniach.

Zbiornik wodny na Słodowie. Naturalnie zaczyna pojawiać się tutaj roślinność wodna i szuwarowa, tworząc warunki życia różnorodnym organizmom (bezkręgowce wodne, owady, płazy, ptaki). Na zdjęciu poniżej: żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica.

Knieć błotna, kaczeniec (kaczyniec błotny), Caltha palustris – roślina krępa, trwała, o wysokości od 15 do 40 cm, o zgrubiałych podobnych do kłącza korzeniach i wzniesionych, gładkich, pustych łodygach. Liście odziomkowe na ogonkach, o długości 5-20 cm, blaszka liściowa sercowato-okrągła lub nerkowata, 5-7 cm szerokości, o brzegu drobno karbowanym lub ząbkowanym. Liście łodygowe wyglądają podobnie, lecz są mniejsze i prawie bez ogonka. Kwiaty na szypułkach o długości 2-5 cm, zebrane na wierzchołkach łodyg w grupach po 2-7. Korona o szerokości od 2,5 do 4 cm, składa się z 5-8 złotożółtych, często od spodu zielonkawych płatków ok. 2 cm długości. Kielicha brak. Owoc w postaci małych, płaskich ziarniaków ok. 1 cm długości. Pora kwitnienia: od marca do czerwca. Roślina trująca!

Szpak Strunus vulgaris
Na parkowych trawnikach, pośród zielonych miejsc można zauważyć żwawo poruszającego się kołyszącym chodem ptaka, który w specyficzny sposób penetruje niską roślinność przez rozchylanie źdźbeł otwarciem dziobu. Odzywa się on charakterystycznymi głosami o gardłowym lub skrzeczącym brzmieniu łeep, szree, słeer, szrii, ciur lub też alarmuje wrzaskami szpet i kiks. Często potrafi naśladować różne głosy i dźwięki. Szpak to ptak pospolity i powszechnie znany, o wąskiej głowie z płaskim czołem i smukłym dziobem, krótkim ogonem i zaostrzonymi skrzydłami. W szacie spoczynkowej głowa i tułów usiane są białymi kropkami na końcach piór, które w ciągu zimy ulegają starciu i tym sposobem powstaje czarna barwnie lśniąca szata godowa. Czarny dziób przebarwia się na jasno żółty z siną nasadą u końca żuchwy u samca natomiast u samicy z różową. Szpaki odlatują w czasie od września do listopada, powracają w marcu, kwietniu. Populacje miejskie bardzo często zimują w domu.

Nad stawem na Słodowie rośnie żółty kosaciec - higrofit (roślina zasiedlająca środowiska o wysokiej wilgotności) rosnący na glebach torfowych z wodą stojącą lub wolno płynącą, najczęściej nad martwymi odnogami rzek, stawami, w zarośniętych rowach melioracyjnych, w szuwarach. Kwitnie od maja do lipca. Jest jedynym gatunkiem kosaćca nie będącym pod ochroną. Uwaga! To roślina silnie trująca!!!

Strzałka wodna (sagittaria sagittifolia) to gatunek byliny należący do rodziny żabieńcowatych. Występuje powszechnie w płytkich zbiornikach wodnych śródlądowych, prawie na całej kuli ziemskiej, przede wszystkim jednak w Europie i Azji. W Polsce często spotykana jest na niżu.

Liście - występują trzy rodzaje (heterofilia): najmłodsze (podwodne) długie o kształcie wstęgowatym; nawodne jajowate oraz strzałkowate wyrastające z łodygi nad powierzchnią wody.
Czy wiecie, że po ugotowaniu lub upieczeniu i obraniu ze skórki bulwy korzeniowe strzałki wodnej są jadalne? Zawierają skrobię i białka, a w smaku przypominają ziemniaki. Uprawiane i spożywane są w Azji. W Japonii odmiana var. edulis dostarcza bulw o średnicy do 5 cm, w Chinach wyhodowano bulwy jeszcze większe dzięki nawożeniu roślin. Poza spożywaniem po obróbce cieplnej, bulwy mogą być suszone i po zmieleniu dodawane do mąki.

Rzekotka drzewna (Hyla arborea) to gatunek płaza z rodziny rzekotkowatych. Osiąga około 5 cm długości. Cechuje się zwykle zielonym, szarym, brązowym lub żółtawym ubarwieniem, które potrafi zmieniać w zależności od otoczenia- rzekotka drzewna potrafi dostosować swe ubarwienie do koloru podłoża (zwłaszcza do stopnia jego jasności, w mniejszym stopniu do innych parametrów jego barwy). Zdolnością tą i tak przewyższa swą krewną rzekotkę zieloną (choć w przeciwieństwie do niej nie osiąga barwy oliwkowożółtej). Najczęściej przyjmuje barwę zieloną, pozwalającą na ukrycie się wśród roślinności, jednakże większość obserwowanych osobników może przyjmować również inne kolory.

W sierpniu i wrześniu, gdy usadawiają się wysoko na roślinności, barwi je opalizująca jasna zieleń, często współistniejąca ze złotawym połyskiem. Boki ciała rzekotki zdobi charakterystyczna ciemna pręga, odgrywająca obok rechotu rolę w doborze płciowym. Oczy są duże, wyłupiaste, kończyny tylne długie, opuszki palców wieńczą przylgi ułatwiające wspinaczkę po drzewach. Rzekotka drzewna większą część swego życia spędza na roślinach. Zręczne wspinanie się rzekotki wspomagają wspomniane przylgi czepne oraz płaski kształt ciała. Potrafi nawet poruszać się po pionowych powierzchniach.